معیارهای اصلح در آیات، روایات
باسمه تعالی
عهده دار شدن هر مسئولیتی نیازمند برخورداری افراد از ویژگی ها و شرایطی است که این ویژگیها و شرایط بسته به اهمیت مسئولیت ها، اهمیت و حساسیت بیشتری خواهد داشت و بی تردید در مسئولیتی همچون نمایندگی مجلس شورای اسلامی، کسانی که عهده دار این مسئولیت می شوند باید از صلاحیت و شایستگی لازم برخوردار باشند. در این نوشتار نگاهی گذرا به معیارهای اصلح از منظر آیات و روایات خواهیم داشت.
معیارهای افراد اصلح از منظر قرآن مجید
1.علم و آگاهی و تعهد و امانتداری
« قالَ اجْعَلْنِی عَلى خَزائِنِ الْأَرْضِ إِنِّی حَفِیظٌ عَلِیمٌ »«یوسف گفت مرا سرپرست خزائن سرزمین مصر قرار ده که نگهدارنده وآگاهم»(سوره یوسف، آیه 55)
در این آیه شریفه علم و آگاهی و حفظ و امانتداری به عنوان دو شرط اساسی پذیرش مسئولیت برشمرده شده است. روشن است که علم و آگاهی و حفظ و امانتداری در هر کاری متناسب با آن می باشد و با توجه به جایگاه مهم مجلس و نمایندگی مجلس افرادی که انتخاب می شوند باید به تناسب این جایگاه دارای علم و تعهد لازم باشند.
2.قدرت و توانمندی
« إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاهُ عَلَیْکُمْ وَ زادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ »« خداوند او (طالوت) را بر شما برگزیده و او را در علم و قدرت وسعت بخشیده است »(سوره بقره، آیه 247)
در این آیه شریفه علم و توانایی ملاک گزینش طالوت از سوی خداوند معرفی شده است. این دو ملاک با تناسب هر کاری برای افرادی که عهده دار آن می شوند، ضروری است زیرا بدون برخورداری از توانایی علمی و جسمی لازم، امکان انجام مناسب آن کار وجود نخواهد داشت.
3.توجه به ارزش ها و نیازهای جامعه
« الَّذِینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ » « آن کسانی که هرگاه در زمین به آنها قدرت بخشیدیم، نماز را بر پا می کنند و زکات می دهند و امر به معروف و نهی از منکر می کنند.» (سوره حج، آیه 41) نماینده مجلس با بهره مندی از فرصت نمایندگی باید در مسیر بندگی خداوند ( اقامه نماز)، برپایی ارزش ها در همه ابعاد اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی ( امر به معروف) و مقابله با ضد ارزش ها در همه ابعاد ( نهی از منکر ) و توجه به نیازهای جامعه ( ایتاء زکات) گام بردارد.
معیارهای افراد اصلح از منظر روایات
1. تقوا و پارسایى
قال الصادق علیه السلام : اِسْتَشِرِ اَلْعَاقِلَ مِنَ اَلرِّجَالِ اَلْوَرِعَ فَإِنَّهُ لاَ یَأْمُرُ إِلاَّ بِخَیْرٍ وَ إِیَّاکَ وَ اَلْخِلاَفَ فَإِنَّ خِلاَفَ اَلْوَرِعِ اَلْعَاقِلِ مَفْسَدَةٌ فِی اَلدِّینِ وَ اَلدُّنْیَا » « مرد خردمند پارسا را به رایزنى طلب که جز به نیکى سفارش نکند و مبادا با غیر او مشورت کنى؛ چرا که ناپارساى بىخرد، [باعث] فساد دین و دنیا است». (وسائل الشیعه، ج12، ص 32)
2.خردمندی
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله می فرمایند: «اِستَرشَدوا العاقِلَ وَ لاتَعصَوهَ فَتَندَموا» «با انسان خردمند رایزنى کنید و از رأى او سرمپیچید که پشیمان خواهید شد» (بحارالانوار، ج 72، ص 105)
«مَنْ شَاوَرَ ذَوِی الْأَلْبَابِ دُلَّ عَلَى الرَّشَادِ » «آن که با خردمندان به شور بپردازد، به راه رشد و موفقیت راهنمایى خواهد شد.» ( همان)
3. تخصص و دانایى
قیل لرسول اللَّه(ص): ماالحزم؟ قال(ص)؛ مُشَاوَرَةُ ذَوِی اَلرَّأْیِ وَ اِتِّبَاعُهُمْ »«از پیامبر اکرم(ص) پرسیده شد: دوراندیشى چیست؟ فرمود: رایزنى با صاحبنظران و پیروى از آنان».
4.خیرخواهى
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله مىفرمایند: « مُشاوَرَةُ الْعاقِلِ النّاصِحِ یُمْنٌ وَ بَرَکَةٌ وَ رُشْدٌ وَ تَوفیقٌ مِنَ اللّ...»«رایزنى با خردمندِ خیرخواه رشد و میمنت و توفیقى از سوى خدا است...»(همان، ج 72، ص 105)
5.خوف الهى
امام صادق(ع) مىفرمایند: « شاوِر فی حَدِیثِکَ الذینَ یَخافُونَ اللّه »«در امورت با کسى رایزنى کن که خدا ترس باشد»(همان، ص 98)
6. آزادگى، دیندارى، دلسوزى، صمیمیت و برادرى و رازدارى
امام صادق(ع) مىفرمایند: « إنّ المَشورَةَ لا تکونُ إلاّ بِحُدُودِها الأربَعةِ... فأوَّلُها أن یکونَ الذی تُشاوِرُهُ عاقِلاً. و الثانیةُ أن یَکونَ حُرّا مُتَدَیِّنا. و الثالثةُ أن یکونَ صَدیقا مُواخِیا. و الرابعةُ أن تُطلِعَه على سِرِّکَ فَیکونَ عِلمُهُ بهِ کَعِلمِکَ ثُمّ یُسِرَّ ذلکَ و یَکتُمَهُ »«مشورت ثمربخش نیست؛ جز آنکه ارکان چهارگانه آن تحقّق پذیرد: 1. طرف مشورت خردمند باشد؛ 2. آزاد مرد دیندار باشد؛ 3. صمیمى و برادرسان بوده باشد؛ 4. او را از راز خود در مسأله مورد رایزنى چنان آگاه سازى که خود آگاه هستى و او این راز را مخفى دارد و کتمان نماید»( مکارم الاخلاق، ج 2، ص 80)
7.توجه به مردم و برخورد محبت آمیز با آنان
حضرت علی علیه السلام می فرمایند :« وَ إِنَّ عَمَلَکَ لَیْسَ لَکَ بِطُعْمَةٍ وَ لَکِنَّهُ فِی عُنُقِکَ أَمَانَةٌ»« و همانا مسئولیتی که بر عهده توست وسیله آب و نان نبوده و بلکه امانتی در گردن تو است »( نهج البلاغه، نامه 5) را همواره در نظر دارد و در برابر دیدگان خویش قرار می دهد، نسبت به امور ومشکلات مردم بی تفاوت نبوده و نسبت به آنان محبت خواهد داشت که البته همین مسأله موجب محبوبیت او خواهد شد و این همان فرمانی است که حضرت علی علیه السلام به مالک اشتر فرمودند :«و أشعِرْ قَلبَکَ الرَّحمَةَ لِلرَّعِیَّةِ، و المَحَبَّة لَهُم، و اللُّطفَ بِهِم، و لا تَکونَنَّ علَیهِم سَبُعا ضارِیا تَغتَنِمُ أکلَهُم»«مهربانی با مردم را پوشش دل خویش قرارده و با همه مهربان باش. مبادا هرگز چونان حیوان شکاری باشی که خوردن آنان را غنیمت دانی »( نهج البلاغه، نامه 53)
8. حدیث انتخاباتی(1)
8. امام باقر علیه السلام:«مَنِ ائْتَمنَ غیرَ مُؤتَمَنٍ فلا حُجّةَ له علَی اللّه»کسی که غیر امین را امین و معتمد شمارد، حجّتی بر خدا ندارد.( الکافی،ج5، ص299)
9. حدیث انتخاباتی (2)
امام علی علیه السلام: «إنّما البَصیرُ مَن سمِعَ فتَفَکّرَ، و نَظرَ فأبْصرَ، و انْتَفعَ بالعِبَرِ، ثُمّ سَلَکَ جَدَدا واضِحا یَتَجنّبُ فیهِ الصَّرْعَةَ فی المَهاوِی» با بصیرت کسی است که بشنود و بیندیشد، نگاه کند و ببیند، از عبرت‌ها بهره‌گیرد، آن گاه راه روشنی را بپیماید که در آن از افتادن در پرتگاه‌ها به دور ماند. (نهج البلاغه، خطبه 153)
10.حدیث انتخاباتی (3)
امام علی علیه السلام: «إنَّ العُهودَ قَلائدُ فی الأعناقِ إلی یَومِ القِیامَةِ، فمَن وَصَلَها وَصَلَهُ اللّه ، و مَن نَقَضَها خَذَلَهُ اللّه ، و مَنِ استَخَفَّ بِها خاصَمَتهُ إلَی الّذی أکَّدَها و أخَذَ خَلقَهُ بِحِفظِها.» همانا پیمان‌ها، قلاده هایی است که تا روز قیامت برگردن است، هر که آنها را رعایت کند خداوند به او احسان نماید و هر که آنها را بشکند خداوند او فرو بگذارد و هر که پیمان‌ها را سبک شمارد پیمان‌ها از او نزد آن کس که بر پیمان‌ها تأکید کرده و از خلق خود خواسته است تا آنها را پاس دارند، شکایت برد.) بحار الانوار، ج75، ص233)
11.حدیث انتخاباتی (4)
امام صادق علیه السلام: «لَیسَ یُحَبُّ لِلمُلوکِ أن یُفَرِّطوا فی ثَلاثٍ: فی حِفظِ الثُّغورِ، و تَفَقُّدِ المَظالِمِ، و اختِیارِ الصّالِحینَ لأعمالِهِم»برای حکمرانان پسندیده نیست که در سه کار کوتاهی ورزند: حفظ مرزها، رسیدگی به مظالم و حقوق پایمال شده مردم و انتخاب افراد شایسته برای کارهای خود.(بحار الانوار، ج75، ص229)
12. حدیث انتخاباتی (5)
رسول الله صلی الله علیه: « إنَّ اللّه تعالی لَیَسْألُ العَبدَ فی جاهِهِ کَما یَسألُ فی مالِهِ، فیقولُ: یا عَبدی، رَزَقتُکَ جاها فهلْ أعَنْتَ بهِ مَظلوما، أوْ أغَثْتَ بهِ مَلْهوفا؟» همان گونه که خداوند درباره دارایی بنده از او سؤال می کند، درباره مقام و موقعیت او نیز می پرسد و می فرماید: بنده من! من، مقام و موقعیت، روزی تو کردم. آیا به وسیله آن ستمدیده ای را یاری رساندی؟ یا به فریاد غمزده ای رسیدی؟) مستدرک الوسائل،ج12،ص429)
منبع: مرکز مطالعات و پاسخ‌گویی به شبهات حوزه علمیه قم