مقالات

مسجد طراز اسلامی در نگاه امامین انقلاب اسلامی

محمد حسن جعفرزاده

۱۳۹۳/۱۰/۲۴

مسجد طراز اسلامی

در نگاه

امامین انقلاب اسلامی

محمد حسن جعفرزاده

تیرماه 1393

مقدمه:

............

بسم الله الرحمن الرحیم

*فهرست اجمالی

مقدمه

فصل اول: اهمیّت و جایگاه مسجد

1.منزلت مسجد در صدر اسلام

2.تاثیر متقابل مسجد و انقلاب اسلامی

2.1.وضعیت مساجد در قبل از انقلاب

2.2.نقش مساجد در پیروزی انقلاب

2.3.جایگاه مسجد در تداوم انقلاب

2.4.نقش انقلاب در ارتقاء جایگاه مسجد

3.جایگاه مسجد در بیداری اسلامی

4. ترس و کینه دشمنان از مسجد طراز اسلامی

فصل دوم: چیستی مسجد طراز اسلامی

1. ماهیت

2. شاخص‌ها

2.1.آباد و پر رونق

2.2.مرکز و کانون شهر و روستا

2.3.دارای آرایه های ظاهری و معنوی

2.4.مایه برکت و به دور از زحمت

2.5. دارای روابط مستحکم با مردم

2.6.مکانی جذّاب برای جوانان

3. آثار و برکات

3.1.کارکرد عبادی

3.2.کارکرد سیاسی اجتماعی

3.3.کارکرد تبلیغی

3.4.کارکرد آموزشی تربیتی
3.5.کارکرد مبارزاتی و نظامی

فصل سوم: چگونگی مسجد طراز اسلامی

1.آسیب شناسی

1.1. آفات

1.2. موانع

2.تکلیف شناسی

2.1. مردم و جوانان

2.2.مسئولین و نهادهای نظام

2.3. متولّیان و امام مسجد

2.4. نیروی مقاومت بسیج

2.5. حوزه‌های علمیه و روحانیون

2.6.دانشگاه و دانشگاهیان

فصل چهارم: امام جماعت طراز اسلامی

1.منزلت و جایگاه

2. آسیب‌ها و چالش‌ها

2.1.آفات

2.2.توطئه ها

3.شاخص‌ها و ویژگی‌ها

3.1.الگو و سرمشق

3.2.مربی دلسوز

3.3.پرتلاش و پرکار

3.4.مردمی و جوان‌گرا

3.5. بصیر و انقلابی

3.6.معرفت‌بخش و بصیرت‌دهنده

3.7. وحدت آفرین

*فهرست تفصیلی

فصل اول: اهمیّت و جایگاه مسجد

1. منزلت مسجد در صدر اسلام

پدید آوردن هویتی به نام مسجد، در شمار زیباترین و پرمغزترین ابتکارهای اسلام در آغاز تشکیل جامعه اسلامی است؛

پدید آوردن هویتی به نام مسجد، نخست در قبا و سپس در مدینه، در شمار زیباترین و پرمغزترین ابتکارهای اسلام در آغاز تشکیل جامعة اسلامی است.^{^[1]}

ارتش اسلام هر جا رفته است، اول مسجد درست کردند و براى آباد کردن مساجد کوشش مى‏کردند؛

ارتش اسلام هر جا رفته است و سردارهاى اسلام هر جا پا گذاشتند، همان جایى که پا گذاشتند اول مسجد درست کردند. وقتى به قاهره رسیدند اول خط کشیدند براى مسجد و همه جا این طور بود؛ مسجد مطرح بود، معبد مطرح بود و ارتش اسلام براى آباد کردن مساجد و محرابها کوشش مى‏کردند.^{^[2]}

پیغمبر همه کارهاى بزرگ دنیا را در مساجد انجام مى‏دادند؛

پیغمبر اسلام با آن وضعى که آن وقت داشت و بنده‏هایى که همه خاضع او شده بودند، توى مجلس وقتى مى‏نشست نمى‏فهمید کسى که کدام‌یک از آنها پیامبر است. عرب مى‏گفت کدام پیغمبر است؟ آن با اسم پیغمبر مى‏گفت این. وضعش این طور بود که مجلسش مسجد بود. در مسجد بود و همه کارهاى بزرگ دنیا را هم مساجد انجام مى‏دادند.^{^[3]}

مسجد در صدر اسلام ، مرکز همة تصمیم‌گیری‌های مهم و کارهای بزرگ بود؛

در صدر اسلام...، در زمان نبی مکرم اسلام صلی الله علیه وآله وسلم و همچنین در زمان حکومت با برکت امیرالمؤمنین علیه الصلاة والسلام، مسجد مرکز همة تصمیم‌گیری‌های مهم و کارهای بزرگ بود. نمی‌خواهیم از لحاظ وضع زمان، مسجد امروز را به مسجد کوفة زمان امیرالمؤمنین تشبیه کنیم؛ زیرا اقتضاهای هر زمان متفاوت است. به طور کلی مسجد به عنوان یک پایگاه دین، عبودیت و معرفت، می تواند برای جوامع اسلامی منشأ و سرآغاز حرکات بزرگ و برکات ماندگار باشد. ^{^[4]}

در صدر اسلام مسجد ابزارى بود در دست کسانى که مى‏خواستند در امور کشورى فعالیت کنند؛

در صدر اسلام، مسجد و نماز جمعه یک ابزارى بود در دست کسانى که مى‏خواستند فعالیت در امور کشورى بکنند. از مسجد همه این مسائل بیرون مى‏رفت، شکل مى‏گرفت.^{^[5]}

2. تأثیر متقابل مسجد و انقلاب اسلامی

2-1. وضعیت مساجد در قبل از انقلاب

عمّال استعمار با تظاهر به مسلمانى، کمر به نابودى اسلام بسته‌اند و می‌خواهند مساجد را قبضه کنند؛

مبارزه با علم و فرهنگ با شدت هر چه بیشتر ادامه دارد و مى‏خواهند ملّت بدبخت را به دستور استعمارگران عقب مانده نگه دارند. با ادعاى اسلام و تظاهر به مسلمانى کمر به نابودى اسلام بسته و احکام مقدسه قرآن را یکى پس از دیگرى محو و نابود مى‏کنند. علماى اعلام و محصّلین علوم اسلامى در تحت فشار عمّال استعمار دست و پا مى‏زنند. مدارس علوم دینیه، مساجد و محافل اسلامى را مى‏خواهند قبضه کنند و این برنامه را مقدارى عملى کرده‏اند.^{^[6]}

رژیم پهلوی دست به کار شده که مساجد را تحت نظارت سازمان ضد اسلامى اوقاف قرار دهد و یا سنگرهاى اسلام را به انزوا و تسلیم وادارد؛

در راه اجراى این نقشه‏هاى استعمارى خطرناک دست به کار شده‏اند که مساجد، تکایا، مدارس و دیگر مراکز اسلامى و شئون روحانیّت را تحت نظارت سازمان ضداسلامى اوقاف قرار داده علما، وعاظ و ائمۀ جماعت را مجرى اغراض نامشروع دستگاه جبّار و عمّال کثیف استعمار سازند و یا به کناره‏گیرى، انزوا و تسلیم سنگرهاى اسلام به مخالفین و عمّال اجانب وادارند.^{^[7]}

غایت آمال رضاخان این بود که مسجدی‌ها دست از کار خود بردارند و متدیّنین میدان را براى جولان آنها خالى کنند؛

آن روز که رضا خان تعرّض به عمّامه‏ها مى‏کرد من به یکى از ائمۀ جماعت گفتم اگر شما را نظمیّه بردند و عمّامه را برداشتند و موقع مسجد بود با همان لباس مبدل بروید مسجد. آنها غایت آمالشان این است که مسجدی‌ها دست از کار خود بردارند و متدیّنین میدان را براى جولان آنها خالى کنند.^{^[8]}

قبل از انقلاب، روحانی جرأت نداشت در گوشة مسجد علیه امریکا یک کلمه حرف بزند؛

یک روحانی جرأت نداشت در گوشۀ فلان مسجد علیه امریکا یک کلمه حرف بزند؛ اگر حرف می‌زد، او را به زندان می بردند؛ البته روحانیون جرأت می کردند، می‌گفتند و دنبالش را هم می‌کشیدند؛ اما اختناق تا این حد بود آن روز، همین روحانیّت، همین دین، همین ملّت مسلمان، همین جوانان مؤمن، توانستند آن بلای تاریخی را بر سر شما امریکایی‌ها درآورند و این کشور با این عظمت را از چنگ شما بیرون بکشند.^{^[9]}

2-2. نقش مساجد در پیروزی انقلاب

مساجد نهضت را درست کرده است ؛

قدرت اسلام است که از حلقوم روحانیّت بیرون مى‏آید. اینها را نشکنید. خدایا، تو مى‏دانى که من براى اینکه معمّم هستم از روحانیّت طرفدارى نمى‏کنم. براى اینکه مى‏دانم این قشرند، این قشرند که مى‏توانند ملّت را نجات بدهند؛ این قشرند که مردم آنها را مى‏خواهند. این مساجد است که این بساط را درست کرد. این مساجد است که نهضت را درست کرد.^{^[10]}

انقلاب از خانۀ مذهب یعنی مسجد شروع شد؛

انقلاب از خانۀ مذهب - یعنی مسجد و مدرسۀ دینی - آغاز شد؛^{^[11]} انقلاب از اینجا شروع شد: از مسجد و دین و تقوا.[12] انقلاب از مساجد شروع شد.^{^[13]}

مساجد از جمله عواملی است که در پیروزی انقلاب نقش تعیین کننده داشت؛

شعایر اسلامی و مساجد و نمازهای جمعه و عزاداری‌ها، از جمله عواملی است که در پیروزی انقلاب و تداوم آن، نقش تعیین‌کننده‌ای داشته است.^{^[14]}

اقبال مردم به مساجد و تبدیل آن به مرکزی برای آگاهی، نهضت و افشای اسرار زمامداران طاغوت، یکی از علل پیروزی انقلاب است؛
یکی از علل پیروزی این انقلاب مبارک در ایران اسلامی -و یا لااقل سهولت این پیروزی- این بود که مردم به مساجد اقبال پیدا کردند؛ جوانان مساجد را پر کردند و علمای اعلام، مساجد را به عنوان مرکزی برای تعلیم، تربیت، روشنگری افکار و اذهان، مورد استفاده قرار دادند و مسجد، مرکزی برای حرکت، آگاهی، نهضت و افشای اسرار زمامداران فاسد و خودفروختۀ رژیم طاغوت شد. در دورۀ مشروطیّت هم همین‌طور بوده است؛ در دورۀ ملّی شدن صنعت نفت هم تا حدودی همین‌طور بود؛ در زمان انقلاب هم که این مسأله، به حدّ اعلی رسید.^{^[15]}

بسیج عمومى در نهضت که منجر به پیروزی شد، از سنگرهاى الهىِ مساجد انجام می‌شد؛

ملّت مبارز رمز پیروزى را یافته است، و با هوشیارى دریافته که بسیج عمومى از سنگرهاى الهىِ مساجد و منابر و محافل دینى گردید. ^{^[16]}

ما براى خدا انقلاب کردیم؛ انقلاب کردیم تا مسجد درست کنیم؛

ما انقلاب کردیم مسجد درست کنیم. ما براى خدا انقلاب کردیم. شما، ملّت ما انقلاب کرده است و از زبان ملّت است که «جمهورى اسلامى». جمهورى اسلامى باید همه چیزش اسلامى باشد.^{^[17]}

2-3. جایگاه مسجد در تداوم انقلاب

مساجد از جمله عواملی است که در تداوم انقلاب نقش تعیین کننده داشته است؛

شعایر اسلامی و مساجد و نمازهای جمعه و عزاداری‌ها، از جمله عواملی است که در پیروزی انقلاب و تداوم آن، نقش تعیین‌کننده‌ای داشته است.^{^[18]}

هیچیک از ما نباید خود را از برکات عظیمی که مسجد طراز اسلامی به کشور و نظام و مردم هدیه میکند، محروم سازیم؛

هیچ‌یک از ما نباید... خود را از برکات عظیمی که مسجد طراز اسلامی به کشور و نظام و مردم هدیه می‌کند، محروم سازیم.^{^[19]}

در همۀ مراحل تاریخ پُرافتخار انقلاب اسلامی، مساجد همیشه پایگاه دین‏دارى و حرکت مردم در جهت دین بوده است؛

مسئلۀ مهمى که به نظرم مى‏رسد عرض بکنم، مسئلۀ پایگاه‌هاى اسلامى یعنى مساجد و مجالس تبلیغ است. در همۀ مراحلِ این تاریخ پُرافتخار [انقلاب اسلامی]، مساجد همیشه پایگاه دین‏دارى و حرکت مردم در جهت دین بوده است.^{^[20]}

مساجد را آباد کنید؛ زیرا به حرکت انقلابى و بزرگ شما برکت خواهد داد؛

علاوه‏ بر نماز جمعه، مردم نمازهاى دیگر را هم در مساجد اجتماع کنند و بخوانند. مساجد را آباد کنید. اینها به حرکت انقلابى و بزرگ شما برکت خواهد داد.^{^[21]}

اگر مسجد قوى باشد، ترس از فانتوم‌ها نداشته باشید؛ آن روز باید ترس داشته باشید که به مساجد پشت کنید؛

اگر این مسجد و مرکز ستاد اسلام قوى باشد ترس از فانتوم‌ها نداشته باشید. ترس از امریکا و شوروى و اینها نداشته باشید. آن روز باید ترس داشته باشید که شما پشت بکنید به اسلام. پشت کنید به مساجد.^{^[22]}

اگر مسجد، کیفیّت شایسته‌ بیابد، هزینه‌های مادی و معنوی بسیاری از دوش مردم و مسئولان برداشته خواهد شد؛

اگر مسجد، کیفیت شایستۀ خود را بیابد، هزینه‌های مادی و معنوی بسیاری از دوش جامعه و مردم و مسئولان برداشته خواهد شد.^{^[23]}

امروز جوان‌هاى فراوانى در مساجد کشور تلاش دینى مى‏کنند و از معنویت آن الهام مى‏گیرند؛

وقتی روزهای اعتکاف ماه رجب فرا رسید، مسجد دانشگاه تهران جزو شلوغ‌ترین مراکز اعتکاف[شد]...من خبر دارم که در رشت هم مساجد و مجامعی وجود دارد که قبلۀ امید جوانان است؛ به آن‌جا می‌روند و استفادۀ معنوی می‌برند.^{^[24]}

امروز جوان‌هاى فراوانى در این کشور هستند که بدون اینکه من و شما بدانیم و از آن‏ها خواسته باشیم، بدون اینکه یک ریال کمک مالى به آن‏ها بکنیم و یا یک آفرین به آنها بگوییم، در گوشه و کنار، در مساجد، در پایگاههاى مقاومت، در مجموعۀ دانشگاه‌هاى کشور، در دانشگاه‌هاى تهران، در بخش‌هاى مختلف کارگرى و غیره تلاش دینى مى‏کنند و از همان معنویتى که وجود دارد، الهام مى‏گیرند.^{^[25]}

به خاطر لطف خداوند به این ملت، در ماه رمضان دست‌هاى جوانان ما در مساجد به سوى آسمان بلند مى‏شود؛

اگر مى‏بینید در ماه رمضان دست‌هاى جوانان ما در مساجد به سوى آسمان بلند مى‏شود و صداى «العفو» آنها فضاى جامعه را پُر مى‏کند، بدانید که نظر لطف خدا روى این ملّت است؛ جذب الهى است؛ کششى است که خداى متعال ایجاد کرده است؛ چون مى‏خواهد رحمت خود را بفرستد.^{^[26]}

2-4. نقش انقلاب در ارتقا جایگاه مسجد

هر چه قدرت اسلام و احکام الهى بیشتر باشد، مساجد آن آبادتر است

هر چه قدرت اسلام پیش مردم زیادتر باشد، مسجدها بهتر مى‏شود و منبرها بهتر. یعنى اجتماع مسجد براى خداست و هر چه قدرت الهى،...قدرت احکام الهى در یک منطقه‏اى بیشتر باشد، مساجد آبادتر است‏.^{^[27]}

امروز دل‌های ما برای مسجد می تپد و مساجد ما با حضور نسل جوان پاک نهاد و روحانیون، مظهر آمیختگی دنیا و آخرتند؛

دل‌های ما برای مسجد می‌تپد و از شوق و احساس مسئولیت، لبریز می گردد. امروز در میان مساجد ما کم نیستند آنهایی که می توانند نمایی از این تصویر زیبا و شوق انگیز [یعنی مظهر آمیختگی دنیا و آخرت] را به نمایش درآورند. حضور نسل جوان پاک‌نهاد ما و حضور روحانیون و معلمان آگاه و دلسوز، مسجدهائی را به درستی، کانون ذکر و عبادت و اندیشه و معرفت‌ساخته و یادهای عزیز و گرانبها را در دلهای ما برانگیخته است.^{^[28]}

از اوّل انقلاب تا امروز، مساجد بهتر و مسجدسازى بیشتر شده است؛

از اوّل انقلاب تا امروز، مردم در جهات دینى خیلى پیشرفت کرده‏اند. هر پدیده‏اى را نگاه کنید، مى‏بینید که این‏طور است. مساجد بهتر شده است؛ ماه رمضان‌ها و مجالس روضه‏خوانى بهتر شده است؛ شوق مردم به عتبات مقدّسه و صدقات جاریه بیشتر شده است؛ وجوهات بریّه و کمک به کارهاى نیک، مسجدسازى، مدرسه‏سازى و ظواهر دینى بهتر شده است.^{^[29]}

به برکت انقلاب در این سال‌هاى اخیر، حضور در مساجد زیاد شده و کیفیت پیدا کرده است؛

گرد آمدن بیش از پیش مردم و به ویژه جوانان در بسیاری از مساجد، ... نشانه ها و شاخص‌هایی هست که هرگاه و هرجا دیده می‌شوند می‌توان گفت: حق نماز، گزارده شده است.^{^[30]} بحمداللّه به برکت انقلاب در این سالهاى اخیر، این معنا زیاد شده و کیفیّت پیدا کرده است. همه شنیدید که امسال در ایام اعتکاف در ماه مبارک رجب، در بسیارى از مساجد سراسر کشور، جوانان ما، زنان و مردان از قشرها و سنین مختلف، رفتند و در مسجد ماندند؛ سه روز روزه گرفتند و با خدا مأنوس شدند. بعد از آن هم با گریه و اشک و آه، مسجد را وداع گفتند و بیرون آمدند، تا براى سال آینده آماده شوند.^{^[31]}

به یاد نداریم که در سال های قبل از انقلاب مردم در مساجد کشور اعتکاف کنند؛ اما امروز مساجد سرتاسر کشور مملو از معتکفین است؛

هیچ‏وقت در این کشور در طول سالهاى گذشته، از دوران جوانى و نوجوانى ما، به یاد نداریم که در ماه رمضان، در مساجد کشور یا در مسجد گوهرشاد مشهد، مردم بیایند اعتکاف بکنند. در ایام البیض سه روزِ متعارف ماه رجب یا ماه شعبان، ما تعداد معدودى در قم دیده بودیم که اعتکاف مى‏کردند؛ آن هم غالباً طلبه‏ها. در غیر آن معمول نبود. امروز در ایام اعتکاف، دانشگاه‌ها و مساجد و سرتاسر کشور و مساجد جامع، مملو از معتکفین است؛ علاوۀ بر آن، در دهۀ آخر ماه رمضان، جمعیّت عظیمى مشغول اعتکاف بودند. چه کسانى؟ پیرمردها؟ پیرزن‏ها؟ نه، همین جوان‌ها، جوان‏ترین‏ها.^{^[32]}

چند سالی است که در ایّام اعتکاف در خیلى از شهرها مساجد عمده پُر از معتکف مى‏شود

سنّت اعتکاف در میان مردم ما نبود؛ اما چند سال است که در ایّام اعتکاف، در خیلى از شهرها مساجد عمده پُر از معتکفانى مى‏شود که اغلب جوانند.[33] در روزهاى آخرِ ماه مبارک رمضان، در برخى از مساجد کشور، هزاران نفر اعتکاف کردند؛ شب و روز را به ذکر و عبادت گذراندند و هزاران ختم قرآن انجام گرفت.^{^[34]}

جوانان ما در شب‌هاى قدر از همۀ انواع سلایق گوناگون مردم به مساجد می‌روند؛

در مساجد تهران و شهرستانها و در همۀ عبادتگاه‏هاى کشور، جوانان ما در شبهاى قدر از همۀ انواع سلایق گوناگون مردم، با هر هیئت و قیافه و ریختى، با هر احساس و گرایشى، این شبها دل خودشان را برداشتند و به مساجد آمدند و با خداى خود راز و نیاز کردند. این صفاى جوانى، این نورانیّت دلهاى جوان، این میل به قرب الهى و توجه و تکلّم با خداى متعال در میان جوانان ما، یک نعمت بسیار بزرگ است و بحمد اللّه این نعمت هست و روز به روز هم بیشتر شده است.^{^[35]}

در ساعت تحویل عید، بیشتر مردم در مراکز دینی و در مساجد مشغول توجه و دعا و ذکرند؛

شما در ساعت تحویل اگر ملاحظه کنید، می‌بینید بیشتر مردم در مراکز دینی، در بارگاه‌ها، در زیارتگاه‌ها و مشاهد مشرفه و در مساجد مشغول توجه و دعا و ذکرند. معنای این حرکت عظیم این است که ملّت ایران از این آئین و از این سنّت هم برای دین بهره‌برداری می‌کند.^{^[36]}

3. جایگاه مسجد در بیداری اسلامی

مسجد، در نقاط مختلف عالم، منشأ آثار بزرگ و نهضت‌ها و حرکتهای اسلامی بزرگی شده است؛

مسجد، نه فقط در زمان ما و نه فقط در کشور عزیز اسلامی ما، بلکه در نقاط مختلف عالم و در طول تاریخ، منشأ آثار بزرگ و نهضت‌ها و حرکت‌های اسلامی بزرگی شده است.^{^[37]}

امروز به برکت انقلاب اسلامی، مساجد کشورهای اسلامی ، جایگاه جوانان و کانون جنبش‌ها است؛

در جاهایی که امروز میلیون‌ها مسلمان توانسته‌اند سهم و حقّی در حکومت‌ها به دست بیاورند، تا قبل از انقلاب اسلامی، کسی جرأت نمی‌کرد دم از اسلام بزند. در این کشورهای اسلامی که امروز ائمۀ جمعه و جماعاتشان، تشکیلات به وجود می‌آورند و مسجدها رونق پیدا می‌کنند و کانون تحرک می‌شوند، تا دیروز مسجدها متعلّق به یک مشت پیرمرد از کار افتاده بود. امروز آن مسجدها، جای جوانان و کانون جنبشهاست. این را شما کردید. این را حرکت شما و قائد عظیم الشأنتان -آن مرد الهی- بود که انجام داد.^{^[38]}

نهضت فلسطین و بسی نهضت‌های دیگر، امروزه از مساجد نیرو و توان می گیرد

ملّت‌های مسلمان اکنون در همه جای عالم، با بهره‌گیری از تجربۀ ملّت ایران، به مساجد و شعایر دینی اهتمام خاصی نشان می‌دهند. نهضت فلسطین و بسی نهضت‌های دیگر، امروزه از مساجد و نمازهای جمعه و جماعت، نیرو و توان می گیرد. ^{^[39]}

در داخل سرزمین‌هاى غصب‏شدۀ فلسطین مبارزات مردم، با شعارهاى اسلامى و با مرکزیّت‏ مساجد، عرصه را بر صهیونیست‌ها تنگ کرده است.^{^[40]}

قیام مردم کشورهای مسلمان شمال آفریقا مثل الجزایر، از مساجد شروع شد

قیام مردم کشورهای شمال آفریقا که مسلمان هستند - مثل الجزایر و دیگر کشورهایی که سالها در زیر سلطۀ نظامی استعمار فرانسوی‌ها بودند - از مساجد شروع شد، که به پیروزی هم رسید و کشورها استقلال پیدا کردند.^{^[41]}

انقلاب الجزایر، انقلاب مساجد و علمای دین بود

انقلاب الجزایر، انقلاب اسلامی، انقلاب مساجد و انقلاب علمای دین بود؛ انقلاب، از مساجد، از مدارس دینی و از حوزه‌های علمیه شروع شد.^{^[42]}

انقلاب در کشورهای مسلمان شمال آفریقا آن روزی رو به شکست رفت که رابطه خود را با مساجد قطع کردند

انقلاب در این کشورها [ی مسلمان شمال آفریقا]...، آن روزی رو به شکست رفت و دوباره ملّت‌ها استقلال خودشان را از دست دادند که رابطۀ خود را با مساجد و با دین و ایمان مساجد قطع کردند.^{^[43]}

با محوریت مساجد و همکاری و همفکری روحانیون و نخبگان، فضا و محیط امن و آرام در کشورهای بحرانی ایجاد خواهد شد

لازم است با دخالت افراد دلسوز و متدیّن و همکاری و همفکری علماء و روحانیون و سایر نخبگان و با محوریّت مساجد جلوی هرگونه هرج و مرج و قتل و تجاوز و غارت اموال عمومی و خصوصی گرفته شود و فضای امن و محیط آرام برای کلیه شهروندان به‌وجود آید تا ملّت عراق بتواند در سایۀ وحدت و یکپارچگی، توانائی و آگاهی خود را به نمایش بگذارد و تمدّن اصیل اسلامی و فرهنگ ملی و جایگاه والای آن ملّت قدرتمند و شجاع را بازیابد و موجبات رضاى خداوند سبحان فراهم گردد. ^{^[44]}

بر ائمۀ جماعت مساجد در همة ممالک اسلامى فرض است که مردم را بیدار کنند

همۀ ما و همۀ شما و همۀ نسل‌هاى آتیه، آنها باید چشم و گوششان را باز کنند که دوباره هى شیطان‌ها نیایند تزریق کنند که آقا، علما را چه به سیاست. علما را چه به دخالت در امور مملکتى. این یک نقشه شیطانى است که الآن هم مشغول پیاده کردن آن هستند و مشغول تبلیغاتش هستند و بناءً علیه بر شما ائمۀ جمعه و جماعت و بر همة ائمۀ جمعه‏ها و جماعتها در همة قُطرهاى^{^[45]} اسلامى، در همه ممالک اسلامى این مطلب لازم است بلکه فرض است که مردم را بیدار کنید و به مردم بفهمانید این معنا را که این نغمه‏اى که در همة ممالک اسلامى بلند است که علما نباید دخالت در سیاست بکنند، این یک نقشه‏اى است مالِ ابرقدرتها. مجرى‏اش اینها هستند که در داخل کشورها هستند. به حرف اینها گوش ندهید. و بخوانید به گوش ملّت که ملّت بفهمد این معنا را که این نغمه، نغمه‏اى است که مى‏خواهند علما را از سیاست کنار بزنند، و آن بکنند که در زمان‌هاى سابق بر ما گذشته است. بیدار باشیم و همه توجه به این معنا داشته باشیم، و نسل‌هاى آینده هم توجه به این معنا داشته باشند که راهشان را یک وقت، این راهى که الآن مسلمین خودشان این راه را پیدا کرده‏اند، این راه را گم نکنند آنها.^{^[46]}

حجاج با حضور در نمازهاى جماعت مسجد الحرام، مسجد النّبى و مساجد دیگر وحدت را نشان دهند

این‏طور نباشد که در اعمال حج، بر اثر یک اختلاف فتواى کوچک و کم‏اهمیّت، برادران از هم جدا شوند و هرکس به گونه‏اى عمل کند. اینجا باید همه چیز حاکى از وحدت و اتّحاد باشد. امام رضوان اللَّه علیه توصیه کردند، امر کردند، که در نمازهاى جماعت شرکت کنید. بنده هم عرض مى‏کنم: در نمازهاى جماعت در مسجد الحرام، در مسجد النّبى و نیز در مساجد دیگرى که مقتضى است و متعلّق به برادران اهل آن مناطق است، شرکت کنید. وحدت را نشان دهید.^{^[47]}

مسلمان‌ها روز قدس در محافل و مساجد فریاد بزنند

امیدوارم که مسلمان‌ها روز قدس را بزرگ بشمارند و در همة ممالک اسلامى، در روز قدس، در روز جمعه آخر ماه مبارک، تظاهر کنند، مجالس داشته باشند، محافل داشته باشند، مسجد داشته باشند، در مساجد فریاد بزنند. وقتى یک میلیارد جمعیّت فریاد کرد، اسرائیل نمى‏تواند، از همان فریادش مى‏ترسد. ^{^[48]}

مسلمان‌ها مساجد را پر کنند و در آنجا مسائل روز را بگویند و فریاد کنند

الآن ماه مبارک رمضان جلو است، ماه بسیار شریف شعبان هم درش واقع هستیم، این مساجد را باید مسلمان‌ها پر کنند از جمعیت، این سنگرهاى اسلامى را پر کنند از جمعیت‌ها و در آنجا مسائل روز را بگویند و فریاد کنند. الآن ما احتیاج به «اللَّه اکبر» داریم‏.^{^[49]}

امروز حفظ مساجد از سوی مسلمانان، جزء امورى است که حفظ اسلام به آن وابسته است

من امروز باید بگویم که تکلیف است براى مسلمان‌ها. حفظ مساجد امروز جزء امورى است که اسلام به او بسته است.^{^[50]}

در سال های اخیر میزان گرایش به مسجد و شعائر اسلام در ملّت‌ها از مصر و اردن تا ترکیه و مالزى و. . . افزایش یافته است

نظرسنجى‌هاى مکرر آمریکائى‌ها در مصر و اکثر کشورهاى اسلامى، واقعیت را به آنها گفته است. از 2003 تا 2008 میزان گرایش به مسجد و شعائر اسلامى...در ملّت‌ها از مصر و اردن تا ترکیه و مالزى و... افزایش یافته ... است. ^{^[51]}

4. ترس و کینة دشمنان از مسجد طراز اسلامی

دشمنان اسلام در نقاط مختلف جهان، به مساجد با بغض و کینه ای عمیق می نگرند

در نقاط مختلف جهان، دشمنان اسلام به مساجد...با بغض و کینه ای عمیق می نگرند و تا آن جا که بتوانند، با وجود و حضور و فعالیت آنها ستیزه می‌کنند. هم اکنون مسجدالاقصی، قبلۀ دوم مسلمین - که بحمدالله پایگاه بیداری و مبارزه نیز شده است - مورد جسارت صهیونیست‌های پلید قرار گرفته، و در فرانسه و هند نیز مسجد در معرض اهانت و تخریب واقع شده است.^{^[52]}

دشمنان اسلام یک عده را علیه مساجد تحریک می‌کنند تا زندگی را بر مسلمانان تلخ نمایند

ماجرای مسجد بابری، یکی از آن مسایلی است که اگرچه موضوع آن، یک مسجد است و شاید به نظر بعضی کوچک بیاید؛ اما کوچک نیست. این، نشان دهندۀ آن است که دشمنان اسلام، تا این جا ایستاده اند که یک عده را علیه مقدّسات اسلام تحریک کنند و زندگی را بر مسلمانان تلخ نمایند...بی‌شک، حرکت هندوهای متعصب، ناشی از تحریکات دشمنان است. همه دیده‌اند که این مسجد، سال‌های متمادی در آنجا بود و بتخانه‌ای هم در کنارش وجود داشت. آنها مشغول کار خودشان بودند؛ اینها هم مشغول کار خودشان. دشمنان اسلام هستند که این تحریکات را درست می‌کنند و ماجرایی مثل ماجرای مسجد بابری را مسألۀ روز مسلمانان می‌کنند. البته مسلمین هند در این مسأله محق هستند و همه باید بدانند که مسلمین دنیا در این مسأله، پشت سر مسلمانان هند هستند، حق را به آنها می دهند و از آنها دفاع و حمایت می‌کنند.^{^[53]}

زمانی که کمونیست‌ها برآذربایجان شوروى مسلّط شدند، مساجد را به انبار تبدیل کردند

آن زمان که کمونیست‌ها بر منطقۀ آذربایجان شوروى سابق مسلّط شدند، همۀ آثار اسلامى را از آنجا محو کردند. مثلاً مساجد را به انبار تبدیل کردند، سالن‌هاى دینى و حسینیه‏ها را به چیزهاى دیگرى تبدیل کردند و هیچ نشانه‏اى از اسلام و دین و تشیّع باقى نگذاشتند.^{^[54]}

مخالفان و ایادی دشمنان از مسجد می‌ترسند

اینها از مساجد مى‏ترسند. اینها بیخ گوش شما می‌گویند که این آخوند، که از او کارى نمى‏آید، مسجد مى‏روید چه کنید؟ خودمان مى‏رویم فلان‌جا نماز مى‏خوانیم. نماز نمى‏خواهند بخوانند، مى‏خواهند نماز را بشکنند. نماز مى‏خوانند؛ با این نمازهایى که در مسجدها مى‏روند و نمى‏گذارند که مسلمان‌ها نماز درست خودشان را بخوانند؟ با این نمازها مى‏خواهند نماز را بشکنند.^{^[55]}

دشمن از مساجد پر از معتکفان می‌لرزد، زیرا یکی از ابعاد عظمت انقلاب اسلامی است

قشرهای مختلف مردم، چگونه مظاهر مذهب را، دین را و تعبد را بزرگ می شمارند! اینها را دشمن هم دید. دشمن هم اعتکاف دانشجویان در مسجد دانشگاه را دید؛ مساجد پر از معتکفان را که اکثر آنها جوانان بودند، دید. دشمن از اینها می لرزد. همۀ اینها ابعاد مختلف عظمت این انقلاب، عظمت آن پیام و عظمت آن امام است.^{^[56]}

فصل دوم: چیستی مسجد طراز اسلامی

1. ماهیّت

مسجد، فرد و جامعه را به طراز اسلامی نزدیک می کند

در مسجد اسلامی، شور و بهجت عبادت خالص با نشاط زندگی پاک و خردمندانه و سالم، در هم می‌آمیزد و فرد و جامعه را به طراز اسلامی آن نزدیک می کند.^{^[57]}

مسجد، مظهر آمیختگی دنیا و آخرت و پیوستگی فرد و جامعه است

مسجد، مظهر آمیختگی دنیا و آخرت و پیوستگی فرد و جامعه در دیدگاه و اندیشۀ مکتب اسلام است.^{^[58]}

مسجد، ارتباط زمین و آسمان و جایی است که انسان خود را به منبع لایزال فیض و قدرت الهی وصل می‌کند

مسجد... ارتباط زمین و آسمان است. جایی است که انسان خود را به منبع لایزال فیض و قدرت وصل می‌کند. انسان در مسجد، خود را به خدا متصل می کند.^{^[59]}

مسجد، مظهری از درهم‌ آمیختگی ذِکر و نماز و نیایش با سامان زندگی اجتماعی است

ذِکر و نماز و نیایش آنگاه که با سامان زندگی اجتماعی درهم می‌آمیزد معجزۀ اسلام را در آرایش منظومۀ احکام عبادی آن آشکار می‌سازد. مسجد، مظهری از این درهم‌ آمیختگی است. ^{^[60]}

خلوت انس با خدا و جلوت حشر با مردم و جایگاه عبادت و پایگاه سیاست، دوگانه‌های بهم پیوسته مسجد اسلامی است

خانۀ خدا و خانۀ مردم؛ خلوت انس با خدا و جلوت حشر با مردم، کانون ذکر و معراج معنوی و عرصۀ علم و جهاد و تدبیر دنیوی؛ جایگاه عبادت و پایگاه سیاست، دوگانه‌های به هم پیوسته‌ای است که تصویر مسجد اسلامی و فاصلۀ آن با عبادتگاه‌های رایج ادیان دیگر را نمایان می‌سازد.^{^[61]}

روح مسجد، کالبد زندگی را پرنشاط و پرانگیزه می‌سازد

مسجد را با این نگاه باید نگریست. روح مسجد، کالبد زندگی را پرنشاط و پرانگیزه می‌سازد. ^{^[62]}

مساجد مراکزی هستند که به مردم معنویت می‌بخشند

مساجد... مراکزى هستند که به مردم معنویت می‌بخشد.^{^[63]}

مساجد پایگاههای معنویت، تزکیه و هدایت است

مساجد...پایگاه‌های معنویت و تزکیه و هدایت...است.^{^[64]}

مساجد اصلی‌ترین پایگاه دین، معنویت و اخلاق است

مساجد... اصلی‌ترین پایگاه دین و معنویت و اخلاق است.^{^[65]}

مسجد مهبط رحمت و هدایت الهی است

مسجد... مهبط رحمت و هدایت الهی... است.^{^[66]}

مساجد ، مراکز بسط حقیقت و فقه اسلام است

مراکزى که مراکز بسط حقیقت اسلام است، بسط فقه اسلام است و آن مساجد است. ^{^[67]}

مسجد مرکز ستاد اسلام است

مسجد... مرکز ستاد اسلام است.^{^[68]}

مساجد، پایگاه‌هاى انقلاب و اسلام هستند

مساجد...پایگاه‌هاى انقلاب و اسلام [هستند].^{^[69]}

مسجد، کانون ذکر و عبادت و اندیشه و معرفت است

مسجد...کانون ذکر و عبادت و اندیشه و معرفت...است. ^{^[70]}

مساجد پایگاه معرفت و روشن‌بینی و روشنگری و استقامت ملی است
مساجد...پایگاه معرفت و روشن‌بینی و روشنگری و استقامت ملی به حساب [می‌آید]. [71]

مساجد پایگاه حریّت، جایگاه رابطه با خدا و مرکز آگاهی از شیطنت‌های شیاطین زر و زور است

مساجد ... پایگاه حریّت انسان و جایگاه رابطۀ او با خدا و مرکزی برای کسب آگاهی از شیطنت‌های شیاطین زر و زور است.^{^[72]}

مساجد سنگرهاى اسلام در مقابل شیاطین است

مساجد و محافل دینیه ... سنگرهاى اسلام در مقابل شیاطین است.^{^[73]}

مساجد، دژهاى محکم اسلام است

مساجد... دژهاى محکم اسلام است.^{^[74]}

مساجد سنگرهاى اسلام و محراب و محل حرب است

این مساجد سنگرهاى اسلام است. محراب محل حرب است. اینها سنگرند براى اسلام.^{^[75]}

«محراب» به آن مى‌گویند؛ یعنى، آنجایى که حرب از آن شروع مى‏شود؛ محل حرب.^{^[76]}

2. شاخص‌ها

2.1.آباد و پررونق

آباد کردن مسجد ملاک است چون تأثیر بسزایی دارد

طبق بینش ما، یادگارهای اسلامی عزیزند. می‌شد اسلام به مردم بگوید بروید در زمین صافی بایستید و نماز بخوانید و عبادت کنید؛ در صورتی که به عمارت مسجد دستور داده است؛ «انما یعمر مساجد الله»[77]. آباد کردن مسجد ملاک است و تجسّم و تجسّد خارجی این کار مورد نظر اسلام می باشد؛ چون تأثیر بسزایی دارد.^{^[78]}

مساجد باید آباد باشد و همۀ نشانه‌های توجه به اقامه نماز در شهر اسلامی دیده شود

ما بارها، مکرر به آقایان ائمۀ جمعه، ائمۀ جماعت و روحانیون محترم در شهرستانها، در تهران توصیه کردیم که مساجد باید آباد باشد؛ صدای اذان باید از مساجد بلند شود. باید همۀ نشانه‌های توجه به نماز و اقامۀ نماز را در شهر اسلامی - بخصوص در شهرهائی مثل تهران و شهرهای بزرگ کشور - ببینند، باید احساس کنند؛ هم مردم خودمان، هم کسانی که وارد این شهرها می‌شوند. ^{^[79]}

آبادی مساجد و افزایش نمازهای جماعت ... به معنای بروز برکات نماز در سطح همکاری و همدلی اجتماعی است.^{^[80]}

بناى مسجد و حضور روحانى شایسته در آن امر مهمی است

نخستین مطلب مهم، بناى مسجد و حضور روحانى شایسته در آن است. هم‌اکنون با وجود ده‌ها هزار مسجد در کشور، جاى هزاران مسجد دیگر در روستاها، شهرها، شهرک‌ها و مجتمع‏هاى مسکونى خالى است. ^{^[81]}

مساجد روز به روز گرمتر و پررونق تر شود

مساجد به عنوان پایگاه‌های معنویت و تزکیه و هدایت، روزبه روز گرم‌تر و پررونق‌تر شود.^{^[82]}

مساجد در وقت نماز، سرشار از انسان‌های ذاکر و ساجد و راکع باشد

مسجدها در وقت نماز، سرشار و مالامال از انسان‌های ذاکر و ساجد و راکع باشد.^{^[83]}

اگر اینجا قبة الإسلام است، وقت اذان حتّى در سحرها باید در پشت‌بام مساجد یا مساجد بزرگ از طریق بلندگو اذان گفته شود

چرا باید در این شهر با این عظمت، با این همه هیاهوهاى گوناگون از اطراف و اکناف، نغمۀ اذان در همه جاى شهر شنیده نشود؟! اذان، علامت مسلمانى است. چه کسى گفته باید در پشت بام مساجد یا در مساجد بزرگ و عمده، حتّى در سحرها ظهر و شب که جاى خود را دارد از طریق بلندگو اذان نگویند؟ وقت اذان که مى‏شود، باید تهران یکسره صداى اذان باشد. مگر اینجا قبة الإسلام نیست؟ مگر ما این حرف را نمى‏گوییم؟ ^{^[84]}

نماز صبح در مساجد اقامه شود

نماز صبح در مساجد اقامه شود.^{^[85]}

2.2.مرکز و کانون شهر و روستا

هر جا سامان زندگی است، باید مسجد مرکز و کانون اصلی باشد

در هر جا سامان زندگی است، مسجد، مرکز و کانون اصلی است. ^{^[86]}

در شهرها و شهرک‌های در حال ساخت، مسجد جامع به عنوان نخستین بنا و مرکز حقیقی شهر ساخته شود
در شهرها و شهرک‌هایی که تازه ساخته می شود، مسجد جامع، نخستین بنا و مرکز حقیقی شهر قرارگرفته و ساخته شود.^{^[87]}

در بنای شهر و روستا باید مسجد را همچون قطب و محور بنا نهاد

در بنای شهر و روستا، در مدرسه و دانشگاه، در مراکز جمعیّتی از بازارهای کسب و کار تا فرودگاه‌ها و جادّه‌ها و پایانه‌های سفری و تا آسایشگاه‌ها و بیمارستان‌ها و بوستان‌ها و گردشگاه‌ها، در همه و همه باید مسجد را همچون قطب و محور بنا نهاد.^{^[88]}

2.3.دارای آرایه‌های ظاهری و معنوی

عمران مساجد و پرداختن به آرایه‏هاى معنوى و ظاهرى آن، وظیفه‏ى همگان است

عمران مساجد و پرداختن به آرایه‏هاى معنوى و ظاهرى آن، وظیفة همگان است و هر کسى به اندازة توان و همّت باید در آن سهیم گردد. مردم، شهرداری‌ها و دستگاه‌هاى دولتى هر یک در آن باید سهمى ایفاء کنند و روحانى دانا و مسئولیت‏پذیر و پرهیزگار میتواند و میباید محور این منظومة تلاش مقدس باشد.^{^[89]}

مسجد باید پاکیزه، زیبا و آرام‌بخش باشد

مسجد در همه جا باید پاکیزه، زیبا و آرام‌بخش باشد. ^{^[90]}

تنظیف و تطهیر و پاک‏سازى و غبارروبى و عطرافشان مساجد، جزو کارهاى خوب است

سنت احیای مساجد، عطر افشانی و تنظیف مساجد،^{^[91]} مسأله‏ى تنظیف و تطهیر و پاک‏سازى و غبارروبى و عطرافشان مساجد- کارهایى که این روزها انجام مى‏گیرد- همه جزو کارهاى خوبى است که بحمد اللّه انجام هم مى‏گیرد و خوب است که انجام دهید.^{^[92]}

مسجد را همچون دلهای جوان، پاکیزه و پیراسته، و لبریز از شور و انگیزه و نشاط کنید

سفارش اینجانب آن است که مسجد را نیز همچون دل‌های جوان، پاکیزه و پیراسته، و لبریز از شور و انگیزه و نشاط کنید.^{^[93]}

مساجد پاکیزه و مرتب و رغبت‏انگیز باشد

مساجد و نمازخانه‏ها، پاکیزه و مرتب و رغبت‏انگیز باشد. نماز در وقت فضیلت و به جماعت گزارده شود.^{^[94]}

ساختمان مساجد باید به اقتضاى نیاز و تناسبِ با محیط و استفادة عملى و کاربرد، شکل‌هاى مهندسى مناسب پیدا کند

ساختمانهاى قدیمى ما در هر نقطه‏یى به تناسب نیاز آن نقطه ساخته شده، با توجه به جهات اسلامى ساخته شده. ساختمانى که در شمال کشور یا در جنوب مى‏بینید، با ساختمانى که در منطقه‏ى شرق کشور- مثلًا خراسان- مى‏بینید، باهم متفاوت است؛ هرکدام یک شکل و حالتى دارد. حتى مساجد و ساختمانهاى قدیمىِ بزرگشان هم همین تفاوت‏ها را باهم دارند. به اقتضاى نیاز و تناسبِ با محیط و استفادة عملى و کاربرد، شکلهاى مهندسى تغییر پیدا مى‏کرده. خوب فکر مى‏کردند، خوب عمل مى‏کردند.‏^{^[95]}

مسجد باید کانونی باشد که مشکات نماز در آن بدرخشد و نور معرفت و محبّت و انس و صفا از آن ساطع شود

مسجد نیز باید کانونی باشد که مشکات نماز در آن بدرخشد و نور معرفت و محبت و انس و صفا از آن ساطع شود. امامان جماعت، هیئت‌های امناء، خادمان موظّف و متبرع، هر یک باید بخشی از این کار بزرگ و اثرگذار را بر دوش خود حس کنند.^{^[96]}

به برکت نماز، فضای مسجد نورانی و عطرآگین می‌گردد و ‌آموزش دین و اخلاق و سیاست بیش از هر جای دیگر بر دل می‌نشیند

به برکت نماز، فضای مسجد نورانی و عطرآگین می‌گردد و سخن حق و ‌آموزش دین و اخلاق و سیاست در آن بیش از هر جای دیگر بر دل و جان می‌نشیند و به زندگی فرد و جامعه، سمت و سوی خدایی می‌دهد.^{^[97]}

2.4.مایة برکت و به دور از زحمت

مسجد در هر محل، مأمن و مایة‏ خیر و برکت باشد و وسیلة‏ زحمت و آزار مجاوران نگردد

مسجد باید در هر منطقه و محل؛ مأمن و مایة خیر و برکت باشد و به طریق اولى، وسیلة زحمت و آزار مجاوران نگردد.^{^[98]}

در سحرها، برای اذان صبح، از بلندگو استفاده نشود؛البته با حنجره اشکالی ندارد

اذان، چیز خیلی خوبی است؛ «حی علی الصلوة»، «حی علی الفلاح»، «الله اکبر». چرا در جامعه اذان نیست؟ اذان با توجه، به دل‌ها امید می دهد. بانگ اذان، دل‌های افسرده را روشن می کند. البته در سحرها، برای اذان صبح، از بلندگو استفاده نکنند؛ با حنجره اشکالی ندارد. هرچند وقت بیداری است، اما بلندگو ممکن است اسباب زحمت بشود.^{^[99]}

در هنگام سحر، همه مساجد با بلندگو اذان نگویند

چندی پیش، من راجع به اذان سفارش کردم و البته گفتم که صبح‌ها با بلندگو در همه جا اذان نگویند، تا مردم از خواب بیدار نشوند. مثل این که بعضی از مؤمنین، این قسمت دومش را بیشتر از قسمت اول گوش کردند! آنچه که مقصود ما بود، این بود که در سحرها، هر جایی یک بلندگو صدا نکند؛ ولی معنایش این نبود که به هنگام سحر، صدای اذان در شهری مثل تهران به گوش نرسد! نه، در جایی مثل تهران، اقلاً در چند مسجد از مساجد مهم، خوب است که با بلندگو اذان پخش بشود؛ حتّی اذان صبح. در شهرهای کوچک هم به فراخور وسعت آن شهر، می‌بایست اذان صبح در چندجا پخش بشود. اما در ظهر و شب اذان بگویند؛ هم اذان بلندگو، هم جلوی مساجد، هم داخل مساجد و هم در خیابان‌ها، تا مردم به اذان گفتن عادت کنند.^{^[100]}

تنها بانگ اذان، با صوت خوش و دلنواز طنین افکن شود

تنها صدایى که باید از مسجد در فضا طنین بیفکند بانگ اذان با صوت خوش و دلنواز است.^{^[101]}

2.5. دارای روابط مستحکم با مردم

مسجد رابطه‏ خود را با کسانى که به موفقیت‌هاى علمى، اجتماعى، هنرى و ورزشى دست مى‏یابند و با غمدیدگان برقرار و مستحکم کند

مسجد باید رابطة خود را...با کسانى که به موفقیت‌هاى علمى و اجتماعى و هنرى و ورزشى دست مى‏یابند، با صاحب همّتانى که کمک به دیگران را وجهة همّت می‌سازند، با غمدیدگانى که غمگسارى مى‏جویند، برقرار و مستحکم کند.^{^[102]}

دانش آموزان برجسته و ممتاز در هر محل، در مسجد و در برابر چشم مردم تشویق شوند

چه نیکوست که دانش آموزان برجسته و ممتاز در هر محل، در مسجد و در برابر چشم مردم و از سوى امام جماعت، تشویق شوند.^{^[103]}

مسجد رابطه‏ خود را با جوانانى که ازدواج می‌کنند و حتى نوزادانى که متولد می شوند، برقرار و مستحکم کند

مسجد باید رابطة خود را با جوانانى که ازدواج می‌کنند...و حتى با نوزادانى که متولّد می‌شوند، برقرار و مستحکم کند.^{^[104]}

مساجد در ماه رمضان، افطارى بدهند تا ارتباطات معنوی با مردم زنده شود

الآن در بعضى از کشورهاى اسلامى سنّت خوبى وجود دارد که در تمام ماه رمضان، اغلب مساجد افطارى مى‏دهند؛ یعنى هرکس برود و وارد مسجد بشود، پذیرایى مى‏شود... در زمان رژیم گذشته، این ارتباطات معنوى، کم و یا منجمد شده بود؛ که البته متأسفانه بقایایش همچنان باقى است. ما بایستى در دوران اسلامى، این ارتباطات را زنده کنیم.^{^[105]}

افطارى دادن‌هاى ساده و بى‌پیرایه در مساجد، سنّتی بسیار خوب برای نزدیکی با فقرا و مستمندان است

یک سنّت خوب هم امسال بیش از سال‌هاى دیگر دیده شد، که خوب است مورد توجه قرار بگیرد و آن، افطارى دادن‌هاى ساده و بى‌پیرایه در مساجد و در خیابان‌ها بود در بیشتر شهرهاى کشور - که بسیار کار شایسته‌اى است - در مقابل افطارى‌هاى مسرفانه‌اى که شنیده شد، دانسته شد که بعضى‌ها به بهانة افطار، حرکات و عمل مسرفانه انجام می‌دهند و به جاى اینکه در ماه رمضان وسیله‌اى بشوند براى نزدیکى روحى به فقرا و مستمندان، با این عمل، با این حرکت، خود را در لذّات جسمانى غرق میکنند.^{^[106]}

2.6.مکانی جذاب برای جوانان

نباید فقط پیرمردها و از کار افتاده‏ها به مساجد بروند؛ مساجد باید از جوان‌ها مجتمع شود

آقایان هم باید تبلیغ کنند که این مجالس بهتر بشود و مجالس جماعت است که مردم در هر روز مجتمع بشوند در مساجد، نه همان مجتمع بشوند، بگذارند این پیرمردها و از کار افتاده‏ها بروند. نه، مساجد باید مجتمع بشود از جوان‌ها.^{^[107]}

زمزمة‏ محبّت متولّیان، مدیران و امناى مساجد، دل‌هاى پاک جوانان را مجذوب و مشتاق کند

زمزمة محبّت متولّیان و مدیران و امناى مساجد، باید دل‌هاى پاک جوانان را مجذوب و مشتاق کند.^{^[108]}

برای مسجد، جاذبه درست کنید تا بچه ها، جوانان و زن و مرد ، مجذوب مسجد شوند

برای مسجد، جاذبه درست کنید تا بچه ها، جوانان و زن و مرد محله، مجذوب مسجد... شوند.^{^[109]}

3. آثار و برکات

3.1.کارکرد عبادی

برای کیفیت یافتن نماز، آن را در مسجد و به جماعت برگزار کنید

کیفیت یافتن نماز بدین معنی است که نماز، با حال و حضور ادا شود؛ نمازگزار به نماز با چشمِ «میعاد ملاقات با خدا» بنگرد و در آن، با خدای خود سخن بگوید و خود را در حضور او ببیند؛ نماز را تا می‌تواند در مسجد و تا می‌تواند به جماعت بگزارد.^{^[110]}

نمازِ در مسجد و با جماعت مؤمنان، بارِشِ رحمت الهی را انبوه‌تر و دل‌نشین‌تر می‌سازد

نماز در مسجد و با جماعت مؤمنان، همگانی نشستن بر گِردِ سفره‌ی میهمانی خداوند است، و این خود، بارِشِ رحمت الهی را انبوه‌تر و دل‌نشین‌تر می‌سازد.^{^[111]}

مسجد فقط برای نماز نیست؛ در مسجد انواع عبادات از جمله تفکر وجود دارد

مسجد فقط برای نماز نیست؛ در مسجد انواع عبادات هست. از جملة آن عبادات، تفکر است که «تفکر ساعة خیر من عبادة سنة». یا در بعضی از روایات است که «من عبادة اربعین سنة»، یا «سبعین سنة» - البته فکر کردن درست - افراد مسجد برو، این فکر را به وسیلة شنیدن سخنان عالم دین و فقیه به دست می آورند.^{^[112]}

در مساجد، تلاوت و انس با قرآن و انس با ادعیة‏ وارده‏ از اهل بیت را مغتنم بشمرید

در مساجد، تلاوت قرآن، انس با قرآن، انس با ادعیة وارده‏ از اهل بیت- که گنجینة معارف اسلامى است- را مغتنم بشمرید.^{^[113]}

3.2.کارکرد سیاسی اجتماعی

اینکه اهل یک بلد در مساجد مجتمع شوند و مشکلات خود را حل کنند، یک امر اجتماعى- سیاسى است

این جماعات در تمام کشورهاى مسلمین، و در هر شهر و ده و روستا، این‌ها یک امور اجتماعى- سیاسى است که اهل یک بلد در مساجد مجتمع بشوند و مشکلات خودشان را نسبت به آن بلد حل بکنند.^{^[114]}

در مسجد پیغمبر، مسائل‏سیاسى اجتماعی‏ بیشتر از مسائل عبادىِ نماز و روزه بود

مسجد النّبی، مرکز سیاست اسلامى بوده است و ثقل قدرت اسلامى.^{^[115]} مسجد الحرام و مساجد در زمان رسول اکرم مرکز جنگ‏ها و مرکز سیاست‏ها و مرکز امور اجتماعى و سیاسى بوده. این طور نبوده است که در مسجد پیغمبر- صلى اللَّه علیه و آله- همان مسائل عبادى نماز و روزه باشد؛ مسائل‏سیاسى‏اش بیشتر بوده. هر وقت مى‏خواستند به جنگ بفرستند اشخاص را و بسیج کنند مردم را براى جنگ‏ها، از مسجد شروع مى‏کردنند این امور را.^{^[116]}

مسجد مرکز اجتماع سیاسى و تبلیغ احکام سیاسى اسلام است

مسجد مرکز تبلیغ است. در صدر اسلام از همین مسجدها جیْشها، ارتشها، راه مى‏افتاده، مرکز تبلیغ احکام سیاسى اسلام بوده مسجد. هر وقت یک گرفتارى پیدا مى‏شد، صدا مى‏کردند که «الصَّلاةُ بالجَماعَة»، اجتماع مى‏کردند؛ آن گرفتارى را طرح مى‏کردند، این صحبتها را مى‏کردند. مسجد، مرکز اجتماع سیاسى است.^{^[117]}

مسجد در صدر اسلام مرکز سیاست بود و از آنجا مسائل سیاسى طرح‏ریزى مى‏شد

مسجد مسلمین در زمان رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله و سلم- و در زمان خلفایى که بودند- هر جور بودند- مسجد مرکز سیاست اسلام بوده است‏.^{^[118]}

چیزهایى که مسلمین، اجتماع مسلمین بر آن احتیاج دارند، خبرى نیست. نماز جمعه‏ها را همان طورى که در صدر اسلام، مساجد، محافل و نمازها جنبه سیاسى داشته است، از مسجد راه مى‏انداختند لشکر را به جنگى که باید بکنند و به آنجایى که باید بفرستند. از مسجد مسائل سیاسى طرح‏ریزى مى‏شد- از مسجد- مسجد محل این بود که مسائل سیاسى در آن طرح بشود.^{^[119]}

امیدواریم این محتوا دوباره برگردد که مسجد ابزار طرح کارهای مهم و اجرای مسائل سیاسی بود

همان طورى که در صدر اسلام، امام جمعه و مسجد، این دو ابزار در دست مسلمان‌ها بوده است و هر وقت مى‏خواستند جنگ بروند از مسجد تجهیز مى‏کردند، هر وقت مى‏خواستند یک کار مهمى بکنند در مسجد طرح مى‏کردند و اعلام مى‏کردند که نماز جمعه است، نماز جماعت است، بیایید، براى کارى مى‏رفتند آنجا، نمازشان را هم مى‏خواندند و مسائل سیاسیشان را [هم‏] مى‏گفتند و اجرا مى‏کردند، ارتش مى‏فرستادند و همه این کارها را آنجا مى‏کردند و ما امیدواریم که این محتوا برگردد، و این فکر ناشى از اشتباه یا خطا یا احیاناً عمد، این فکر خطا برگردد که «آخوند را به سیاست چه! آخوند را به امور مسلمین چه!».^{^[120]}

در مسجد ، مردم مجتمع می‌شوند و همة امورى که اسلام را به پیش مى‏برد مطرح می‌شود

سیّد مظلومان یک وسیله‏اى فراهم کرد براى ملّت که بدون اینکه زحمت باشد براى ملت، مردم مجتمعند. اسلام مساجد را سنگر قرار داد و وسیله شد از باب اینکه از همین مساجد، از همین جمعیّت‌ها، از همین جمعات، از همین جمعه‏ها و جماعات، همه امورى که اسلام را به پیش مى‏برد.^{^[121]}

تدبیر شود تا مساجد مرکز سیاست باشد

مساجد، باید مرکز [سیاست باشد] همان طورى [که‏] صدر اسلام مرکز سیاست بوده مساجد. مساجد مثل اینها نبوده است که فقط مرکز چه باشد. خطبه نماز جمعه خطبه سیاسى بوده همیشه. مساجد مرکز بسیج قشون بوده؛ مرکز تبلیغات اسلام بوده است. اینها ان شاء اللَّه تدبیر مى‏شود.^{^[122]}

مساجد، توجه مردم و هماهنگى بین آنها را ایجاد مى‏کند

همین مساجد و همین روضه‏ها و همین روضه‏هاى هفتگى، همین‌ها توجه مردم را و همان هماهنگى را ایجاد مى‏کند. اگر دولت‌هاى دیگر بخواهند هماهنگى بین تمام قشرها پیدا کنند میسور نیست برایشان. با صدها میلیارد تومان هم برایشان میسور نیست.^{^[123]}

مسلمین روزی چند مرتبه در مساجد اجتماع می‌کنند تا به برپایی نماز جماعت بپردازند و از احوال خود و مستضعفین مطلع شوند

اسلام دین سیاست است، دینى است که در احکام او، در مواقف او، سیاست به وضوح دیده مى‏شود. در هر روز اجتماعات در تمام مساجد کشورهاى اسلامى، از شهرستانها گرفته است تا دهات و قُرا و قصبات، روزى چند مرتبه اجتماع براى جماعت، و براى اینکه مسلمین در هر بلدى، در هر قصبه‏اى، از احوال خودشان مطلع بشوند؛ از حال مستضعفین اطلاع پیدا بکنند.^{^[124]}

این از برکات مساجد است که هرگاه حرکت و بسیج سیاسی مردم مطرح مى‏شود، مساجد کانونند

امروز...در هنگامى که حرکت و بسیج مردم مطرح مى‏شود چه سیاسى و چه نظامى باز مساجد کانونند؛ این برکت مساجد است.^{^[125]}

امیدواریم حالا هم مساجد ما برگردد به آن وقتى که مسجد، محلّ حل و عقد امور بود

امیدواریم حالا هم مساجد ما برگردد به آن وقتى که مسجد، محلّ حل و عقد امور باشد، و مسجد محل نقشه‏هاى جنگ باشد، همه چیز باشد. و مسجدی‌ها باشند که بتوانند کارها را بخوبى انجام بدهند.^{^[126]}

مسجد پایگاهی برای رتق و فتق امور مسلمین است

مسجد... به عنوان پایگاهی برای رتق و فتق امور مسلمین ... در صدر اسلام بوده است.^{^[127]}

مساجد بهترین سنگرها و مناسب‌ترین میدان تشکل و بیان مصالح مسلمین مى‏باشند

مساجد بهترین سنگرها و جمعه و جماعات مناسب‌ترین میدان تشکل و بیان مصالح مسلمین مى‏باشند.^{^[128]}

3.3.کارکرد تبلیغی

پایگاه عظیم تبلیغ مسجد را مغتنم بشمارید

شما این رسانۀ تبلیغی خودتان را مغتنم بشمارید...این منبر تبلیغ و این پایگاه عظیم تبلیغ مسجد و حسینیه و زیر خیمۀ امام حسین علیه السلام را قدر بدانید. این چیز بسیار نافذ و مؤثر و مبارکی است.^{^[129]}

مساجد را محلی براى تبلیغ اسلام و حرکت اسلامیه قرار دهید

شما که از اهالى مسجد و از علماى مساجد هستید، باید پیروى از پیغمبر اسلام و اصحاب آن سرور کنید و مساجد را براى تبلیغ اسلام و حرکت اسلامیه و براى قطع ایادى شرک و کفر و تأیید مستضعفین در مقابل مستکبرین قرار بدهید.^{^[130]}

تبلیغ سنّتی ما در مسجد بدیل ندارد

تبلیغ سنّتی ما - که مسجد و منبر و سخنرانی روبه روست - بدیل ندارد؛ این را باید حفظ کنیم. این که شما بنشینید با یک نفر رو به رو صحبت کنید؛ نگاه شما به او بیفتد، نگاه او به شما بیفتد و نفس گرم شما به او برسد، این چیز خیلی خوبی است؛ این را باید حفظ کنیم.^{^[131]}

3.4.کارکرد آموزشی تربیتی

مساجد باید مرکز تربیت‌های صحیح اسلامی باشد

این مساجد باید مرکز تربیت صحیح باشد، و مساجد بحمد اللَّه اکثراً این طورى است. اشخاصى که در مسجد مى‏روند باید تربیت بشوند به تربیت‌هاى اسلامى. مساجد را خالى نگذارید.^{^[132]}

مسجد، مدرسه و دانشگاه است؛ مرکز تفکر و تأمل و تصفیة روح است
مسجد، هم مدرسه است، هم دانشگاه، هم مرکز تفکر و تأمل، هم مرکز تصفیۀ روح، هم مرکز خلوص و مرکز اتصال بنده به خداست.^{^[133]}

مساجد، مَدرَسِ تفسیر و حدیث و منبرِ معارف اجتماعى و سیاسى و کانون موعظه و پرورش اخلاق باشد

مساجد باید مَدرَسِ تفسیر و حدیث و منبرِ معارف اجتماعى و سیاسى و کانون موعظه و پرورش اخلاق باشد.^{^[134]}

در ماه مبارک، تربیت و تعلیم به تمام معنا و در همه بُعدهایش در مساجد باشد

باید در ماه مبارک تربیت و تعلیم به تمام معنا در همه بُعدهایش در مساجد باشد؛ در محافل دیگر باشد. مساجد را خالى نگذارید.^{^[135]}

تشکیل کلاس سواد آموزی در مساجد و بدون چشمداشت، علم و سواد را به مردم یاد دادن، یک جهاد است

برادران و خواهران نهضت سواد آموزى بدانند که در حال جهادند. به شهرها و روستاهاى دورافتاده رفتن و درِ خانه‏ها را زدن و در مساجد کلاس تشکیل دادن و بدون چشمداشتِ احسنت و تشکرى، علم و سواد را که ارزنده‏ترین هدیه‏هاست به مردم دادن، یک جهاد است.^{^[136]}

در مساجد و منابر، باید مردم را انذار کنیم؛ باید آگاهی‌بخشی به مردم داد و روح معنویت را در میام آنها بیدار کرد

ما در مساجد و منابر، در مجالس قرآن و در همۀ اجتماعات دینی که مردم دارند، باید مردم را انذار کنیم. بحمدالله حرکت آگاهی‌بخشی سیاسی و اجتماعی و دید وسیع سیاسی به مردم دادن، از پیش از انقلاب شروع شد؛ امروز هم هست و ادامه دارد و ادامه خواهد داشت. در کنار این آگاهی‌بخشی، باید روح معنویت را در مردم بیدار کرد. برای این کار، ماه رمضان بهترین فرصت است.^{^[137]}

در سخنرانی‌های مساجد بارها معارف نماز همچون مسائل آن بازگو شود
در سخنرانی‌های دینی در مساجد و غیره بارها و بارها معارف نماز نیز همچون مسائل آن بازگو شود. نشانۀ دیگر آن است که در همۀ جای‌ها و ساختمان‌های عمومی و دولتی، نمازخانه‌ای در خور دیده شود و نماز گزاردن در همه جا برای همه، کاری در دسترس به شمار آید.^{^[138]}

3.5.کارکرد مبارزاتی و نظامی

مسجدها در صدر اسلام محلى بود که در آن روحیه مبارزه ایجاد می‌شد و ارتش براى جنگ با کفار و قلدرها راه مى‏افتاد

از مسجد مى‏رفتند به میدان، به میدان جنگ‌ها. در جمعه‏ها که خطابه مى‏خواندند، یا غیر جمعه که مى‏رفت آن سردارشان منبر و صحبت مى‏کرد، از آنجا راهشان مى‏انداخت براى اینکه بروند مبارزه کنند. و یک همچنین روحیه، که از مسجد تحقق پیدا مى‏کند.^{^[139]}

مسجدها محلى بوده است که از همان مسجد ارتش راه مى‏افتاد براى جنگ با کفار و با قلدرها؛ از همان توى مسجد. آنجا خطبه خوانده مى‏شد، دعوت مى‏شدند مردم به اینکه فلان- مثلاً- آدم متعدى در فلان جا قیام کرده بر ضد مسلمین یا مال مردم را چپاول مى‏کند، قلدرى مى‏کند، انحرافات دارد، و از همان مسجد راه مى‏افتادند و مى‏رفتند طرف دشمن.^{^[140]}

مسجد در صدر اسلام همیشه مرکز جنبش و حرکت‌هاى اسلامى بوده است

از مسجد نهضت مى‏شد.^{^[141]} مسجد در اسلام و در صدر اسلام همیشه مرکز جنبش و حرکت‌هاى اسلامى بوده؛ از مسجد تبلیغات اسلامى شروع مى‏شده است و از مسجد حرکت قواى اسلامى براى سرکوبى کفار و وارد کردن آنها در [زیر] بیرق اسلام بوده است. همیشه در صدر اسلام مسجد مرکز حرکات و مرکز جنبش‌ها بوده است. ^{^[142]}

هرگاه حرکت و بسیج نظامی مردم مطرح مى‏شود، مساجد کانونند

امروز...در هنگامى که حرکت و بسیج مردم مطرح مى‏شود چه سیاسى و چه نظامى باز مساجد کانونند؛ این برکت مساجد است.^{^[143]}

فصل سوم: چگونگی مسجد طراز اسلامی

1.آسیب‌ شناسی

1.1. آفات

این طور نباشد که عدّه ای خیال کنند حالا که پیروز شدیم، دیگر مسجد مى‏خواهیم چه کنیم؛ قیام ما براى اداره مسجد بود

اینهایى که هى صحبت این را مى‏کنند که حالا ما انقلاب کردیم برویم سراغ کارهاى دیگر، خیر؛ انقلاب از مساجد پیدا مى‏شود. از مساجد این طور امور تحقّق پیدا مى‏کند.^{^[144]}

این مساجد بود که این پیروزى را براى ملّت ما درست کرد. این مراکز حسّاسى است که ملّت باید به آن توجه داشته باشند. این طور نباشد که خیال کنند که حالا دیگر ما پیروز شدیم دیگر مسجد مى‏خواهیم چه کنیم. پیروزى ما براى اداره مسجد است. ما اگر نماز نباشد و آداب اسلامى نباشد، چه داعى داریم که بیاییم خودمان را به مهلکه بیندازیم و وارد این امور بشویم؟ ما براى اسلام این کارها را مى‏کنیم و شما، شما ملّت براى اسلام قیام کردید، و براى اسلام این همه زحمت کشیدید و دارید مى‏کشید.^{^[145]}

قدر مساجد را بدانیم و مورد بی اعتنایی قرار ندهیم

قدر مساجد را بدانیم؛ قدر جلسات مذهبی را بدانیم. و مسجد مورد بی اعتنایی قرار نگیرد.^{^[146]}

اداره مساجد با افت کیفی و کمّی نسبت به قبل از انقلاب مقتضای حق و مصلحت نیست

در دوره‏هاى پیش از انقلاب، عالمى به مسجد مى‏رفت، نمازى مى‏خواند و مسأله‏اى مى‏گفت؛ در ایام مخصوص هم یک منبرى دعوت مى‏شد و سخنرانى مى‏کرد. اگر امروز که روز حاکمیت اسلام و ارزش‌هاى اسلامى است. مساجد به همان شکل، بلکه در مواردى با افت کیفى و کمى اداره بشود، آیا این مقتضاى حق و مصلحت است؟ آیا این پیشرفت است؟ پس «من استوى یوماه فهو مغبون» [147]یعنى چه؟^{^[148]}

کمبود مسجد در شهر و روستا، نپرداختن به پاکیزگی مساجد و نپرداختن امام جماعت به رابطه با مأمومین، نقاط ضعف است

کمبود مسجد در شهر و شهرک و روستا؛ نبود جایگاه نماز در مراکز اجتماعات همچون ورزشگاه و بوستان و ایستگاه و مانند آن؛ مراعات نشدن وقت نماز در وسایل مسافرتهای دور دست؛ نپرداختن شایسته به نماز در کتابهای درسی؛ نپرداختن به پاکیزگی و بهداشت در مساجد؛ نپرداختن امام جماعت به تماس و رابطه با مأمومین؛ و هر کمبود دیگری از این قبیل‌ها، نقاط ضعفی است که باید همتّ‌های بلند بر زدودن آن برانگیخته شود و نشانۀ ایمان صاحبان تمکّن یعنی اقامۀ نماز، در جامعۀ اسلامی ما روز بروز نمایان‌تر گردد.^{^[149]}

هیچیک از ما نباید از خطری که از کمبود مسجد یا ضعف و نارسائی مساجد، جامعه را تهدید می کند، غافل بمانیم

هیچیک از ما نباید و نمی‌توانیم خطری را که از کمبود مسجد یا ضعف و نارسائی مساجد، جامعه و جوانان و خانواده‌ها و نسل‌های آینده را تهدید می‌کند، غافل بمانیم.^{^[150]}

چرا وقت ظهر بازار را رها نمى‏کنید و به مسجد نمی‌روید

مسجدها را آباد کنید. من در مکّه که مشرف بودم یک روز مى‏خواستم یک کتابى بخرم که براى آن کتابفروش هم فایده داشت، ایستاده بودم، اذان گفتند، یکدفعه رها کرد و گفت که: «سنّة حنفیّة» دیگر با من حرف نزد، رفت سراغ نماز. در مدینه بازار را که من دیدم بسته بود. یعنى باز بود لکن هیچ کس نبود. مى‏رفتند سراغ نماز. چرا شما نمى‏روید سراغ نماز؟ چرا ظهر که مى‏شود بازار را رها نمى‏کنید و بروید سراغ نماز؟ اگر بروید سراغ نماز، احیاء کنید این سنّت سیاسى اسلام را، همان طورى که در روز جمعه حالا بحمد اللَّه مى‏روید، روز غیر جمعه هم بروید مساجد را پر کنید.^{^[151]}

چرا بنده باید بشنوم براى نماز صبح در اول اذان، چندان مسجدى باز نیست و نماز جماعتى برقرار نمى‏شود؟!

چرا بنده باید بشنوم که در تهران با این عظمت، براى نماز صبح در اول اذان، چندان مسجدى باز نیست و چندان نماز جماعتى برقرار نمى‏شود؟! ^{^[152]}

پیامبر اسلام نیازى به مساجد اشرافى و مناره‏هاى تزئیناتى ندارد

پیامبر اسلام نیازى به مساجد اشرافى و مناره‏هاى تزئیناتى ندارد. پیامبر اسلام دنبال مجد و عظمت پیروان خود بوده است که متأسفانه با سیاست‌هاى غلط حاکمان دست نشانده به خاک مذلّت نشسته‏اند.^{^[153]}

شدیداً از زرق و برق ساختمان‌هاى مساجد اسلام امریکایى جلوگیرى شود

سادگى مصلا باید یادآور سادگى محل عبادت مسلمانان صدر اسلام باشد و شدیداً از زرق و برق ساختمان‌هاى مساجد اسلام امریکایى جلوگیرى شود. خداوند تمامى دست‏اندرکاران برپا کننده مساجد اللَّه را تأیید فرماید.^{^[154]}

پول گرفتن مسجد از مردم عیب ندارد، منتها مراقبت شود که به یک دستگاه پول‌‌سازی تبدیل نشود

من شنیده‌‌ام؛ بعضی از این مساجد کأنّه از این شوق و ذوق مردم [برای اعتکاف] استفاده می‌کنند، یک پول‌های زیادی از این کسانی‌‌که میروند می‌گیرند؛ این‌‌جور هم نباید باشد. پول گرفتن از آنها عیب ندارد، بهتر همین است - کاری که مردم کمک مالی بکنند و اشتراک مالی پیدا کنند، اصلاً برکت پیدا می‌کند. از خصوصیّات پول مردم و کمک مردم، برکت داشتن است - منتها مراقبت کنند که این به یک دستگاه پول‌‌سازی و مانند اینها تبدیل نشود.^{^[155]}

پخش صداهاى آزاردهنده بویژه در شب، کارى ناروا است

پخش صداهاى آزاردهنده بویژه در شب و هنگام‏ آسایش مردم [از مناره‌های مسجد]، کارى ناروا و در مواردى خلاف شرع است. ^{^[156]}

حفظ قداست مساجد و تقویت هماهنگ جنبه‌های معنوی، انقلابی، تعلیمی و تبلیغی آن، نیازمند دور ماندن از منازعات و مناقشات داخلی است

شک نیست که حفظ قداست مساجد و تقویت هماهنگ جنبه‌های معنوی و انقلابی و تعلیمی و تبلیغی آن، نیازمند سلامت و امنیّت محیط آن و دور ماندن از منازعات و مناقشات داخلی در آن است.^{^[157]}

خطاست کسی خیال کند در مسجد فقط چند رکعت نماز می‌خوانند و بیرون می‌آیند

اگر کسی خیال کند که در مسجد، فقط چند رکعت نماز می‌خوانند و بیرون می‌آیند و این چه تأثیری دارد، خطاست. این‌طور نیست. [158]

این طور نباشد که اگر امام جماعتى بخواهد در مورد اجتماع مسلمین صحبت کند مورد طعن واقع شود

ان شاءاللَّه، امیدوارم که موفق به این امر بشوید و مساجدمان برگردد به حال مساجد صدر اول، که این طور نباشد که توى مسجد اگر یک امام جماعتى، جمعه‏اى بخواهد یک کلمه‏اى بگوید که مربوط به اجتماع مسلمین است، مورد طعن واقع بشود: «این چرا این طور کرده است؟» بیایند و او را طعنش بدهند. این جور نباشد دیگر. طعن به آن [کسى‏] وارد بشود که در امور مسلمین دخالت نمى‏کند، کناره‏گیرى مى‏کند، عزلت مى‏کند. شما ببینید قضیه عزلت در اسلام اصلاً نبوده، اساس نداشته این عزلت- و نمى‏دانم- امور کناره‏گیرى و رفتن کنار، و اصلاً کار به هیچ‌کار نداشتن، این در یک طوایفى بوده است غیر مسلمین، اما آمده است در مسلمین؛ یک وقت رسیده به آن‌جایى که «آقا خیلى آدم خوبى است، اصلاً توجه ندارد به اینکه فلان چیز چه جور مى‏شود!» توجه نداشتن خودش جزء مدیحه بود!^{^[159]}

اگر مسجدی مسجد ضِرار شد و نتوانستیم آن را اصلاح کنیم، خرابش می‌کنیم

اگر مسجدى شد که این مسجد دعوتش دعوت فاسد شد، پیغمبر اکرم خراب کرد «مسجد ضِرار» را، مسجدى که درست کرده بودند در مقابل پیغمبر، و تبلیغات مى‏کردند بر ضد اخلاق و بر ضد امثال ذلک؛ پیغمبر داد خرابش کردند. اگر مسجدى باشد که مسجد ضِرار باشد، مسجدى باشد که نتوانیم آن مسجد را اصلاحش کنیم، مسجدش [را] هم خراب مى‏کنیم‏.^{^[160]}حاکم مى‏تواند مساجد را در موقع لزوم تعطیل کند؛ و مسجدى که ضِرار باشد، در صورتى که رفع بدون تخریب نشود، خراب کند.^{^[161]}

این خسارت است که برخی در مساجد فلسفه تدریس مى‏کنند ؛ مرکز فلسفه باید حوزه‏ علمیّه باشد

مرکز فلسفه هم باید حوزۀ علمیّه باشد. یکى از بزرگترین خسارت‌هایى که ما کردیم، این بوده که مرکز فلسفۀ اسلامى از حوزۀ علمیه به مناطق مختلف منتقل شده است. بعضى از آقایانِ اساتید فلسفه، ماه رمضان پیش من بودند؛ مى‏گفتند برخى از آقایانى که اصلاً اهلیّت ندارند، در مساجد فلسفه تدریس مى‏کنند و ناقص و سطحى و به عمق نرسیده و جویده جویده مطالبى را دست افراد مى‏دهند. این‏ها خسارت است؛ ما نباید بگذاریم این کار ادامه پیدا کند.^{^[162]}

تعرّض شیعیان به مساجد اهل سنّت کمک به مقاصد دشمنان اسلام و ملّت‌های مسلمان است

از هرگونه عملی که به تعارض و دشمنی برادران مسلمان می‌انجامد جداً پرهیز کنند. یقیناً دستهایی در کار است که شیعیان را به تعرض به مساجد و مکان‌های مورد احترام اهل سنت وادار کند. هرگونه اقدامی در این جهت کمک به مقاصد دشمنان اسلام و دشمنان ملّت‌های مسلمان و شرعاً حرام است.^{^[163]}

در مشروطیت، همان گرایش ضد کلیسائى در غرب به عنوان ضد مسجد و ضد روحانیّت و دین بروز پیدا کرد

شما وقتى که وارد مقولۀ آزادى در مشروطیت می‌شوید - که یک مقولۀ خیلى پرجنجال و شلوغى هم هست - مى‌بینید همان گرایش ضد کلیسائى در غرب که شاخصۀ مهم آزادى بود، در اینجا هم به عنوان ضد مسجد و ضد روحانیّت و ضد دین بروز پیدا می‌کند. ^{^[164]}

1.2. موانع

این یک توطئه است که مى‏خواهند مسجدها را کم کم‏ خالى کنند

این یک توطئه است که مى‏خواهند مسجدها را کم کم‏ خالى کنند.^{^[165]}

دشمنان تلاش می‌کنند مسجدها را خالی کنند و بعد از خالى کردن این سنگرها، حمله کنند

اینها از مسجد مى‏ترسند...امروز از همة روزها براى ما- یعنى، «امروز» مقصود این وقت است، این عصر است- از همه وقت براى ما حسّاس‌تر است؛ براى اینکه همه چیز درست شده است و شیطان‌ها از اطراف مى‏خواهند حالا که همه چیز درست شده و مأیوس شدند، نگذارند اجرا بشود کارها؛ باز تهیه ببینند، ولو ده سال دیگر، و لو براى ده سال دیگر تهیه ببینند؛ براى اینکه، مسجدها را هى کم کم هى خالى کنند...خالى کنند این سنگرها را و بعد از خالى کردن این سنگرها، حمله کنند.^{^[166]}

دشمنان می‌خواهند روحانی مسجد را کنار بزنند تا مساجد خالی شود

شیطان‌ها از اطراف مى‏خواهند... آخوند [ها] مسجد را کنار بگذارند و یک کسى [را] که وضو ندارد و به هیچ چیز هم معلوم نیست اعتقاد داشته باشد، بیاورند آنجا پهلوى آخوند و نگذارند این نمازش را بخواند و خالى کنند این سنگرها را.^{^[167]}

آنهایی که مى‏خواهند نقشه بکشند و شما را دور کنند از مساجد، دشمن‌هاى شما هستند

آنهایی که مى‏خواهند نقشه بکشند و شما را دور کنند از مساجد، دور کنند از مراکز تعلیم و تربیت، آنها دشمن‌هاى شما هستند.^{^[168]}

مى‏خواهند مساجد، این سنگرهای اسلامى و محل تهییجِ قیام بر ضد ظلم را از دست شما بگیرند

مسجد یک سنگر اسلامى است و محراب محل جنگ است، حرب است. این را مى‏خواهند از دست شما بگیرند... مسجد یک محلى بود که مردم را به نهضت و به قیام بر ضد ظلم تهییج مى‏کرد. اینها مى‏خواهند این سنگر را بگیرند.^{^[169]}

در صدر اسلام دشمنان از طریق مسجد سازی قصد ضربه به حکومت اسلامی را داشتند

در زمان آن بزرگواران، ایادی دشمنان خارجی در داخل بودند و حتّی به صورت مسجد سازی (مسجد ضرار)، قصد ضربه به حکومت اسلامی را داشتند: «و ارصادالمن حارب الله و رسوله».[170] آنها منتظر بودند که دشمن خارجی بیاید و به او کمک برسانند و حکومت پیامبر را از بین ببرند.^{^[171]}

دشمنان به منظور ضربه زدن به وحدت اسلامی، برای ساختن مسجد ضرار پول خرج می‌کنند

امروز در دنیا، برای ساختن مسجد ضرار، پول خرج می شود. برای ساختن دستگاه‌ها و ایجاد پایگاه‌هایی به مقصود و منظور ضربه زدن به وحدت اسلامی و ایجاد درگیری و اختلاف بین فرق اسلامی، پول خرج می‌شود. اشخاصى مثل شیطان هستند که همان‏گونه که او به پروردگار عالم عرض کرد: «لاغوینّهم اجمعین» ^{^[172]} و وجود خود را وقف اغوا و اضلال بندگان خدا کرد، این‏ها هم وجود خود را براى ایجاد اختلاف، وقف کرده‏اند. متأسفانه در همه و یا اغلب کشورهاى اسلامى، کسانى با تکیه به سیاست‌هاى امریکا، همین کار را مى‏کنند.^{^[173]}

2.تکلیف‌شناسی

2.1. مردم و جوانان

ملّت، مساجد را حفظ نمایند

ملّت مبارز ...مساجد ... این سنگرهاى اسلامى را حفظ نمایند. ^{^[174]}

مردم، مساجد را با حضور در نمازهای جماعت رونق بخشند

مردم، مساجد را با حضور در نمازهای جماعت که بهترین شیوۀ نمازگزاردن است، رونق بخشند.^{^[175]} سزاوار است که ملّت عزیز ایران، نقش این شعایر را همواره به یاد داشته باشد. ^{^[176]}

قدر مساجد را بدانید و آنها را هر چه بیشتر گرم و مجهز نگه دارید

باید قدر مساجد را دانست. باید در مساجد حضور پیدا کرد.^{^[177]} مساجد و محافل دینیه را...هر چه بیشتر گرم و مجهز نگه دارید.^{^[178]}

ملّت شریف اجتماعات خود را در مساجد هر چه بیشتر و باشکوه‌تر برپا کنند

مساجد را پر بکنند از جمعیّت‌ها.^{^[179]}در این موقع حساس سرنوشت‏ساز، که با ماه مبارک رمضان نیز مصادف است، باید اجتماعات در مساجد و محافل مذهبى هر چه بیشتر و باشکوه‌تر برپا شود، و اهل منبر و خطباى محترم به روشنگرى و سازندگى هر چه بیشتر قیام و اقدام نمایند، و توطئه خیانتکاران و وابستگان به اجانب را خنثى نمایند، و نهضت اسلامى عظیم را حفظ نموده و به پیش ببرند؛ و ملّت شریف با اجتماعات خود قطع طمع اجانب و مفتخوار را بنمایند.^{^[180]}

این جانب همۀ مردم، بخصوص جوانان را به پر کردن مساجد توصیه می کنم
این جانب همۀ مردم - بخصوص جوانان - را به پر کردن مساجد و حضور در نمازهای جمعه و جماعت و گرم نگهداشتن مراسم عزاداری سالار شهیدان حسین بن علی(ع) توصیه می کنم.^{^[181]}

حضور در مساجد و نماز جماعت را به جوانان توصیه می‌کنم

من به جوانان توصیه می کنم نماز جماعت را، حضور در مساجد، اقامۀ مجالس دعا و تضرع و فهمیدن مفاهیم این دعاها را - که بفهمید با خدا چه می‌گویید و چه صحبت می‌کنید - جدی بگیرید.^{^[182]}

جوانان حضور در مساجد و نماز اول وقت را مغتنم بشمارند

جوان‌ها این دل‌های نرم را، این دل‌های نورانی را مغتنم بشمرند. در سنین بالا کمتر پیش می‌آید، برای جوان‌ها بیشتر پیش می آید. این دل‌ها را حفظ کنید. نماز اول وقت، حضور در مساجد، تلاوت قرآن، انس با قرآن، انس با ادعیۀ وارده از اهل بیت - که گنجینۀ معارف اسلامی است - را مغتنم بشمرید.^{^[183]}

جوان‌هایی که شب‌هاى قدر در مساجد گرد هم آمدند و دلهایشان را با محبت الهى نورانى کردند، این رابطه را حفظ کنند

آن جوان‌هایی که شب‌هاى قدر در مساجد، حسینیه‏ها و حرمهاى مطهر گرد هم آمدند، گریه کردند، دعا خواندند، قرآن سر گرفتند، احیاء گرفتند و دل‌هایشان را با نور محبت الهى نورانى کردند، این رابطه را حفظ کنند، که از آن بهره‏مند خواهند شد. إن شاء اللّه در طول زمان، در سال‌هاى دیگر، روز به روز این رابطه بیشتر خواهد شد؛ انسان از این راه هست که به کمال مطلوب و غایت خلقت خود دست خواهد یافت. موفقیت در همۀ میدان‌هاى زندگى هم به همین وابسته است.^{^[184]}

ائمۀ جماعت در مساجد را محترم و مهم بشمارید

امامت جماعت در مساجد را محترم بشمارید، مهم بشمارید. کسانى که شایستگى دارند، امامت مساجد خیلى مهم است. ^{^[185]}

خدمت به مسجد، کاری مردمی و همگانی شمرده شود

مساجد، به شکل شایسته غبار روبی شود و خدمت به مسجد، کاری مردمی و همگانی شمرده شود. ^{^[186]}

انسان چقدر لذت مى‏برد که مى‏بیند به ابتکار مردم، افطارهاى بى‏نام و نشان در مساجد داده می‌شود

این افطارى‏هایى که در شهرهاى مختلف انسان مى‏شنود که افراد خیّر در مساجد، در معابر عمومى جمع مى‏شوند، افطارى فراهم مى‏کنند، مردم افطار مى‏کنند، کارهاى بسیار خوبى است؛ مایۀ صفا و صمیمیت و نزدیکى و در واقع حقّ ماه رمضان را ادا کردن است، که یکى از حقوق ماه رمضان، همین نیکى به برادران، همراهى با نزدیکان، با برادران مسلمان و کمک به یکدیگر است.^{^[187]}

انسان چقدر لذت مى‏برد که مى‏بیند در شب ولادت امام مجتبى (علیه الصّلاة و السّلام) در نیمۀ ماه رمضان، بالاى سر یک نانوائى تابلو زده‏اند که امشب به عشق امام حسن، نان از این نانوائى صلواتى است؛ هرکه مى‏خواهد بیاید نان ببرد. این انفاق‏هایى که در افطارها- افطارهاى بى‏نام و نشان، افطارهاى در مساجد- به وسیلۀ همین‏گونه کارهاى ابتکارى مردم ما دادند، این یک درس... است، یک تمرین... است. بر خود سخت بگیریم، به دیگران انفاق کنیم.^{^[188]}

2.2.مسئولین و نهادهای نظام

از چیزهائى که حتماً باید مورد توجه قرار گیرد و مسئولین به آن توجه کنند، پرداختن به مساجد است

یکى از چیزهائى که حتماً بایستى مورد توجه قرار بگیرد و مسئولین محترم به آن توجه کنند، پرداختن به مساجد است... مساجد... مراکزى هستند که به مردم معنویت می‌بخشد.^{^[189]}

باید به مساجد خیلی اهتمام شود

به مساجد باید خیلی اهتمام بشود. ^{^[190]}

مراکز رسیدگى به امور مساجد در همه جا باید امامان جماعت را یارى دهند

امامان جماعت باید آماده‏سازى خویش براى طبابت معنوى را وظیفه حتمی خود بدانند و مراکز رسیدگى به امور مساجد و حوزه‏هاى علمیه در همه جا ...[امامان جماعت] را یارى دهند.^{^[191]}

سهم مسجدسازى و مسجدپردازى، در ردیف اوّل اعتبارات فعالیت‌هاى فوق برنامه مدیران آموزش و پرورش و علوم قرارگیرد

به مدیران آموزش و پرورش و علوم یادآورى مى‏کنم که سهم مسجدسازى و مسجدپردازى‏ باید در اعتبارات فعالیتهاى فوق برنامه، در ردیف اوّل و بیش از سهم دیگر بخش‌هاى این سرفصل باشد.^{^[192]}

دسترسى آسان به مسجد، نیاز ضرورى مؤمنان و جوانان و نوجوانان ما است

دسترسى آسان به مسجد، نیاز ضرورى مؤمنان و جوانان و نوجوانان ما است. ^{^[193]}

در همۀ بناهای عمومی و جای هایی که مردم در آن گرد می آیند مسجد بنا شود

در همۀ بناهای عمومی و جای هایی که همواره به طبع حال، مردمی در آن گرد می آیند مانند فرودگاه‌ها و ایستگاه‌های قطار و بندرها و عزیمتگاه‌های خودروهای همگانی و ادارات دولتی و بوستان‌های شهری و مانند اینها نمازخانه ها یا مساجدی بنا کنند.^{^[194]}

در جاده‌های بیابانی مسجد به قدر کافی ساخته شود

در میان جاده‌های بیابانی، مسجد به قدر کافی ساخته شود. ^{^[195]}

در شهرهای سر راه، در بیست و چهار ساعت، مسجد باز و آماده وجود داشته باشد

در شهرهای سر راه در همۀ بیست و چهار ساعت، مسجد باز و آماده وجود داشته باشد.^{^[196]}

ساختهای هنری، هزاران صف جماعت پر شور و حال و گروه‌های انبوهی که از کار روزانه دست کشیده و به مسجد می‌روند را نشان دهند

نمایش نماز جماعت مهجوری با جمع معدودی آن هم از فرسودگان بی‌نشاط، ترویج نماز جماعت نیست، همچنانکه پخش صدای اذان از رسانه‌های صوت و تصویر، کافی نیست. جوان‌های ما هزاران صف جماعت پر شور و حال در سراسر کشور تشکیل می‌دهند، مردم زیادی از آنان که فیلم‌های سینمایی در گزارش واقعیت‌های زندگی آنان ساخته می شود، اهل نماز و نیاز و تهجّدند، حنجره‌های بسیاری از روی ایمان و تعبّد در هنگام اذان، صدا به این سرود معنوی بلند می‌کنند، گروه‌های انبوهی در هنگام نماز از کار روزانه دست کشیده به مسجد رو می آورند، اینها می‌تواند در ساخت‌های هنری، چهرۀ زیبا و ترغیب کنندۀ این فریضۀ نجات‌بخش را به همه نشان دهد.^{^[197]}

مساجد را در دهه فجر فعال کنید

رابعاً، مساجد را در این دهه [فجر] فعال کنید. آقایانى از روحانیّت مبارز هم در اینجا هستند، که مى‏توانید از آن‏ها کمک بگیرید. البته هر سال مراسمى هست؛ اما تأمین‏کنندۀ آن مقصودى که در ذهن خود آقایان بوده و ما هم به همان مقصود نظر داریم، نبوده و یا کمتر بوده است. بعضى از مساجد، خوب بوده و بعضى هم خوب نبوده است. مساجد عمدۀ شهرها تهران و بقیۀ شهرستان‌ها باید فعال بشوند. سخنرانى و دعوت از مسئولان را کنار بگذارید. سخنرانى کوتاه باشد. یک نفر که بیاید، ده دقیقه یا بیست دقیقه صحبت بکند، بس است.^{^[198]}

2.3.متولیان و امام مسجد

این سوالی است که باید از خودمان بکنیم که برای تحوّل بخشیدن و پیشرفت دادن به مساجد و مجالس تبلیغ چه می‌خواهیم بکنیم؟

ما با مساجد و مجالس تبلیغ چه کرده‏ایم و چه مى‏خواهیم بکنیم؟ این سؤالى است که ما باید از خودمان بکنیم... مساجد که فقط در و دیوار نیست. این سؤال واجبى است که ما باید از خودمان بکنیم، و اگر نکنیم، دیگران از ما سؤال مى‏کنند که شما براى تحوّل بخشیدن و پیشرفت دادن به مساجد چه کارهایى مى‏خواهید بکنید و چه برنامه‏هایى در پیش دارید.^{^[199]}

باید از سوی علما و مسئولان روحانی، نظمی برای مساجد به وجود آید؛ تا خوب اداره شوند

مساجد و حسینیه‌ها و مجالس عزاداری را بایستی خوب اداره کرد. باید از سوی خود علما و مسئولان روحانی، نظمی برای این مراکز به وجود آید.^{^[200]}

روحانیون و ائمۀ جماعات براى مساجد برنامه‏ریزى کنند

ما باید براى مساجد برنامه‏ریزى کنیم. غیر از خود علما و روحانیون و ائمۀ جماعات، چه کسى باید برنامه‏ریزى کند؟^{^[201]}

می‌توان شیوه‏ گذشته را با محتواى بهتر ادامه داد؛ البته اگر امام جماعت مصلحت دانست می‌تواند از وسایل تبلیغاتی جدید هم استفاده کند

من نمى‏گویم حتماً بیاییم در مساجد از وسایل و دستگاه‏هاى تبلیغاتىِ جدید مثل فیلم و این‏طور چیزها استفاده کنیم حالا اگر در موردى امام جماعتى مصلحت دانست، بحث دیگرى است اما من عرض مى‏کنم که همان شیوۀ گذشته را هم مى‏توان با محتواى بهتر ادامه داد؛ این کار را باید بکنیم.^{^[202]}

مسئولین مساجد مراقب باشند برنامه‏هاى جنبى جورى نباشد که با خلوت معتکفین منافات پیدا کند

اگرچه که اجتماع هزاران نفر در جاهاى مختلف یک فرصت خوبى است و شنیده‏ایم بعضى از مسئولین مساجد، در این فرصت‌ها برنامه‏هاى جمعى‏ مى‏گذارند که مثلاً افراد، بیشتر استفاده بکنند؛ لکن من مى‏خواهم عرض بکنم این برنامه‏هاى جنبى مراکز اعتکاف، جورى نباشد که با خلوت هرکدام از معتکفین منافات پیدا کند.^{^[203]}

علما و ائمۀ جماعات با آن سنگرهایى که دارند، مردم را در سنگر حفظ کنند

علما و ائمۀ جمعه و جماعات با آن سنگرهایى که دارند، مردم را در سنگر حفظ کنند...خداوند، همه شما را حفظ کند و در این سنگرها محکم پابرجا نگه دارد و مجالس را، مجالس عزا را، دسته‏جات را به طور کامل و شایسته ان شاء اللَّه، حفظ کنیم.^{^[204]}

ائمۀ جماعات، مساجد را محکم نگه دارند و فعّال‌تر کنند

ائمۀ جماعت باید این مساجد را محکم نگه دارند.^{^[205]} ائمۀ محترم جماعات، مساجد را از همیشه فعّال‌تر کنند.^{^[206]}

در هر محل، میان مسجد و مراکز آموزشى همکارى و پیوند تعریف شده و شایسته‏اى برقرار گردد

میان مسجد و مراکز آموزشى در هر محل، همکارى و پیوند تعریف شده و شایسته‏اى برقرار گردد. ^{^[207]}

روحانى مسجد با همکارى بسیج ، کانون‌هاى فرهنگى - هنرى مساجد را مؤثر کنند

من سفارش می‌کنم که کانون‌هاى فرهنگى - هنرى مساجد را فراموش نکنید؛ البته با همکارى بسیج... روحانى مسجد ...با همکارى بسیج، این کانون‌هاى فرهنگى - هنرى مساجد را مؤثر کنید، برایش کار کنید. بنشینید فکر کنید، مطالعه کنید و سخنى که متناسب با نیاز آن جوانى است که آنجا حضور پیدا میکند، فراهم کنید. مطالعه کنید. کتابهایى وجود دارد که می‌شود از این کتاب‌ها استفاده کرد. کتاب‌هایى هست؛ بروید بپرسید، تحقیق کنید از کسانى که اهلش هستند. خودتان را مجهز کنید، مسلّح به سلاح معرفت و استدلال کنید، بعد به این کانون‌هاى فرهنگى - هنرى بروید و پذیراى جوان‌ها باشید. ^{^[208]}

2.4.نیروی مقاومت بسیج

مساجد را رها نکنید و مساجد را مسجد نگه دارید

مساجد را رها نکنید. نیروی مقاومت بسیج، بهترین جایی که دارد، همین مساجد است. منتها مساجد را مسجد نگه دارید. ^{^[209]}

نماز را به جماعت در مسجد بخوانید و در مراسم دینی مسجد و تبلیغات آن شرکت کنید

اول وقت، نماز را به جماعت، پشت سر پیش‌نماز هر مسجدی که در آن هستید، بخوانید. در مراسم دینی مسجد و تبلیغات آن شرکت کنید. در مراسم دعا و قرآن و مراسم مذهبی شرکت کنید.^{^[210]}

با امام جماعت و عبادت کنندگان مسجد، صمیمی باشید و این صمیمیت را بیشتر کنید

با امام جماعت مسجد، با عبادت کنندگان مسجد و با مؤمنینی که در مسجدند، برادرانه صمیمی باشید - که بحمدالله هستید - و آن را حفظ کنید و بیشتر کنید.^{^[211]}

شما و امام جماعت مشترکاً مسجد را حفظ کنید

شما و امام جماعت آن مسجد - هر کس که هست - مشترکاً مسجد را حفظ کنید.^{^[212]}

حضور روحیه‏هاى بسیجى باید محیط مسجد را زنده ، پرنشاط ،آینده‏پو و لبریز از امید سازد

حضور جوانان و روحیه‏هاى بسیجى باید محیط مسجد را زنده و پرنشاط و آینده‏پو و لبریز از امید سازد.^{^[213]}

2.5.حوزه‌های علمیه و روحانیون

حوزه‌های علمیه، روحانیان را برای مدیریت خردمندانه و مسئولانه و عاشقانه در مسجد آماده نمایند

مدیریت محتوایی و معنوی مسجد که بر دوش روحانی مسجد است باید خردمندانه و مسئولانه، و حتی عاشقانه باشد. حوزه‌های علمیه برای آماده‌سازی روحانیانی در این طراز، وظیفه‌ای ذاتی و طبیعی دارند.^{^[214]}

حوزه‏هاى علمیه در همه جا باید امامان جماعت را یارى دهند

امامان جماعت باید آماده‏سازى خویش براى طبابت معنوى را وظیفۀ حتمى خود بدانند و مراکز رسیدگى به امور مساجد و حوزه‏هاى علمیه در همه جا ...[امامان جماعت] را یارى دهند.^{^[215]}

علمای دینی و فضلا، امامت مسجد را وظیفه ای بزرگ بشمرند

علمای دینی و فضلا... امامت در مسجد را نیز وظیفه‌ای بزرگ بشمرند.^{^[216]}

شایسته است علمای دینی و فضلا به عمران معنوی مساجدی که در آنها نماز جماعت اقامه نمی شود، بپردازند

علمای دینی و فضلایی که در بخش‌های گوناگون دولتی به خدماتی اشتغال دارند، شایسته است که به عمران معنوی مساجدی که در آنها نماز جماعت اقامه نمی شود، بپردازند.^{^[217]}

فضلایى که در بخشهاى گوناگونِ دولتى مشغولند، امامت در مسجد را وظیفه‏اى بزرگ بشمرند

علماى دینى و فضلایى که در بخش‌هاى گوناگونِ دولتى به خدماتى اشتغال دارند،...امامت در مسجد را نیز وظیفه‏اى بزرگ بشمرند.^{^[218]}

فضلایی که برای فراگیری علم به قم رفته اند به شهرهای خود بروند و مساجد را آباد کنند

[فضلایی که برای فراگیری علم به قم رفته اند] بیایند هجرت کنند، یا اگر هم به‌کلّى نمى‌آیند، در ایام خاص بیایند. سالى دو ماه، سه ماه، چهار ماه اینجا بیایند. بین مردم بروند، به روستاها بروند، به شهرها بروند، مساجد را آباد کنند. بنابراین مسئلۀ علم، مسئلۀ مهمى است. ^{^[219]}

2.6.دانشگاه و دانشگاهیان

در دانشگاه پرچم اسلام را بالا ببرید و مسجد بسازید

آقایان سعى کنید در دانشگاه پرچم اسلام را بالا ببرید؛ تبلیغات مذهبى بکنید؛ مسجد بسازید؛ اجتماعاً نماز بخوانید؛ تظاهر به نماز خواندن بکنید. وحدت مذهبى لازم است.^{^[220]}

من تکلیفم را باید ادا کنم و به شما دانشگاهی‌ها بگویم بروید مساجد را پر کنید

من تکلیفم را باید ادا کنم، به شما بگویم. شما دانشگاهی‌ها، شما دانشجوها، همه‏تان مساجد را بروید پر کنید. سنگر است اینجا. سنگرها را باید پر کرد.^{^[221]}

منافات ندارد که دانشگاهى باشید و مسجد هم بروید

هم دانشگاه‌ها را حفظ کنید، هم مساجد را حفظ کنید، منافات با هم ندارد. دانشگاهى باشید، مسجد هم بروید.مساجد را هم تعمیر کنید.^{^[222]}

مسجدِ دانشگاه‌ها و مدارس، جایگاه امن و صفا باشد

در دانشگاه‌ها و دیگر مراکز انسانی انبوه، مسجد می‌تواند جایگاه امن و صفا باشد، و امام جماعت، غمگساری و راهنمایی و همدلی را در کنار اقامۀ نماز، در آن مهبط رحمت و هدایت الهی به نمازگزاران هدیه کند.
مجامع دانشجویی و دانش‌آموزی در آن صورت، جذّابترین مرکز تجمع خود را مسجد دانشگاه و مدرسه خواهند یافت و پایگاه تقوا، پایگاه فعّالیت جوانان خواهد شد.^{^[223]}

فصل چهارم: امام جماعت طراز اسلامی

1.منزلت و جایگاه

به سنّت پیش‌نمازی، خیلی معتقدم؛ کار خوب، مؤثر، پرفعالیت و پرتلاشی است

من به این سنّت پیش‌نمازی، خیلی معتقدم. شاید بعضی‌ها هم واقعاً قبول نداشته باشند؛ اما خود من چون مدّت‌ها پیش‌نماز بوده‌ام و پیش‌نمازی کرده‌ام، می دانم که پیش‌نمازی، چقدر کار خوب و مؤثر و پرفعالیت و پرتلاشی است. غالباً کسانی که پیش‌نمازی نکرده اند، نمی دانند پیش‌نمازی یعنی چه! بعضی‌ها هم که در مسجد نمازی خواندند و فوری بیرون دویدند و دنبال کار دیگری رفتند، آنها هم طعم پیش‌نمازی را نمی‌فهمند.^{^[224]}

کراراً سفارش علماى اعلام و ائمۀ جماعت را نموده‏ام؛ اگر خللى در موقعیت آنها وارد شود، اجانب چپاولگر به آمال خود خواهند رسید

کراراً سفارش علماى اعلام و ائمۀ جماعت محترم و خطباى ارجمند و سایر خدمتگزاران به شریعت مطهره را نموده‏ام. لازم است ملّت معظم بداند که اگر خداى نخواسته خللى در موقعیت این جماعت- که پاسداران اسلام و قرآن هستند- وارد شود، اجانب چپاولگر به آمال خود خواهند رسید و رشتۀ امور از دست خواهد رفت. روشنگرى این قشر محترم بود که ملّت را با روحیۀ اسلامى به هیجان آورد. خدمت این طبقه را نباید فراموش کرد و اکنون نیز با کمک این طبقه است که در تمام کشور، اوضاع رو به آرامش است. ‏^{^[225]}

روحانى پرهیزگار، خردمند، کارشناس و دلسوز در مسجد ، روح و مایۀ‏ حیات مسجد است

روحانى پرهیزگار، خردمند، کارشناس و دلسوز در مسجد، همچون پزشک و پرستار در بیمارستان، روح و مایۀ حیات مسجد است.^{^[226]}

چشم و گوش و همة هوش مردم به امام جماعت توجه دارد

من در جوانى در یکى از شهرهاى اینجا وقتى که رفتم دیدم که- محلات، محلات معروف رفتم دیدم که- مردم اینجا صالحند. فرق دارند با جاهاى دیگر. خوبند مردمشان. کم در آنها پیدا مى‏شود که منحرف باشد. بعد که توجه پیدا کردم دیدم که عالم آنجا- آن وقتى که من بودم- عالم آنجا عالم خوب، علماى آنجا علمایى بودند که خیلى خوب بودند. مردم چشمشان و گوششان و همه هوششان توجه دارد به اینکه این آقا! این امام جماعت، این چه‌جور است.^{^[227]}

امروز اسلام به شما ائمۀ جماعات که شاخص و اولى‏ هستید، سپرده شده است

روحانیون در هر جا که هستند، چه ائمۀ جمعه و چه ائمۀ جماعات و چه کسان دیگرى که مشغول شغل روحانى هستند، اسلام امروز به ملّت ما و به شما که شاخص هستید و اولى‏ هستید سپرده شده است. ما امروز همه پاسدار اسلام هستیم.^{^[228]}

امروز اسلام در دست ائمۀ جماعت و دیگر روحانیون امانت است

روحانیون در سرتاسر کشور، چه جوان‌ها که در میدان‌ها مى‏روند و فداکارى مى‏کنند و چه آن‌هایی که در مدارس مشغول تحصیل علوم هستند و چه آنهایی که مشغول به تدریس هستند و چه آنهایی که ائمۀ جمعه و جماعات هستند و چه آنهایی که در دادگاه‌ها و مقامات قضایى هستند و چه آنهایی که در کمیسیون‌ها و جاهاى دیگر هستند، توجه کنند که اسلام در دست شما طایفۀ بالخصوص امانت است.^{^[229]}

ائمۀ جمعه و جماعت پدر ملّت هستند

ائمۀ جمعه، ائمۀ جماعت، روحانیون محترم، اینها باید توجه به این معنا داشته باشند که اینها پدر هستند از براى ملّت.^{^[230]}

آنچه مردم را مجتمع مى‏کند همین ائمۀ جماعت و جمعه‏هاست

آنچه مردم را مجتمع مى‏کند همین ائمۀ جماعت و جمعه‏هاست. شما در کرمان و دیگران در سایر شهرها سعى کنید مسائل خودتان را مطرح کنید و با یکدیگر تفاهم داشته باشید، مردم هم که در صحنه حاضر و ناظرند، دیگر هیچ ترسى نیست.^{^[231]}

مدیریت محتوایی و معنوی مسجد بر دوش روحانی مسجد است

مدیریت محتوایی و معنوی مسجد... بر دوش روحانی مسجد است.^{^[232]}

2. آسیب‌ها و چالش‌ها

2.1.آفات

از ائمۀ جماعات قابل پذیرش نیست که بگویند، انقلاب اسلامى به اینجا رسیده و دیگر ما بی‌طرف باشیم وکنار برویم

امروز آن چیزى که وظیفة همة ملّت ما هست و این وظیفه بر دوش روحانییون بیشتر است و بر دوش خطباى اسلام- گویندگان- هم بیشتر است، این است که کوشش کنند که باقى بماند این جنبش و جلو برود. توده‏هاى مردم آن طور که ملاحظه مى‏کنید، حاضرند براى پذیرایى حرف‌هایى که گفته مى‏شود از روحانیون یا از خطبا. و لهذا، حجّت بر روحانیون و بر خطبا و بر گویندگان، بر ائمۀ جماعت و همه قشرهاى روحانى از طرف‏خدا، تمام است. شما در زمان محمّدرضا و رضا عذر داشتید که ما چه بکنیم؟ ما که با دست خالى نمى‏توانیم به جنگ مسلّحانه اینها برویم. مردم هم که به ما گوش نمى‏دهند که ما حرف بزنیم. حرف‌ها را هم نمى‏گذارند گفته بشود. اینها عذرهایى بود که در آن وقت بود، لکن امروز این عذر هست؟ پیش خدا پذیرفته است؟ امروز گویندگان، نویسندگان، علما، در هر جا که هستند، پذیرفته است از آنها که این انقلاب اسلامى به اینجا که رسیده، دیگر ما بیطرف باشیم، کنار برویم؟^{^[233]}

اگر ائمۀ جماعت وظایفى که محول به آنهاست را فراموش کنند، و راه دیگرى بروند، این خلاف نظم است

چنانچه بین روحانیون، تمام طبقاتى که روحانیّت شامل آنهاست، از علما و فقها، از محصلین، از خطبا، ائمۀ جماعت، همه اینها، اگر آن وظایفى که محوّل به خودشان است، آن وظایف را فراموش کنند، و یک راه دیگرى که محوّل به آنها نیست بروند، این هم یک خلاف نظمى است، و این خلاف نظم موجب این مى‏شود که اولاً شما را در بین ملّت یکجور دیگرى، غیر از آنکه واقعیت هست معرفى کنند و ملّت را از شماها کم کم جدا کنند. همین مسئله‏اى که در اوایلى که رضا خان آمد و کودتا کرد و بعد مستقر شد، همان برنامه‏ها دارد حالا شروع مى‏شود.^{^[234]}

اگر ائمۀ جماعات در عمل شخصی خود کوتاهی کنند، ایمان مردم به روحانیت و اسلام سست خواهد شد

آقایانى که در شهرها به تدریس، یا امامت جمعه، یا امامت جماعات‏، یا منبر مشغولند...[بدانند] اگر خداى نکرده ما در تکلیف [شخصی درعمل] ... سستى کنیم و کوتاهى بخرج بدهیم، ایمان مردم به معنویت روحانیّت سست خواهد شد.^{^[235]} اگر خداى نخواسته در منبر شما چیزى بگویید که خودتان عاملش نیستید و مسجد چیزى بگویید که خودتان بر خلاف او عمل مى‏کنید، مردم دلهاشان از شما منصرف مى‏شود و این کم کم موجب شکست اسلام مى‏شود و این به عهده همۀ ماست‏.^{^[236]}

متاسفانه حضور روحانی در مسجد و انجام وظیفۀ پیش‌نمازی مسجد ضعیف شده است

ما باید صبح‌ها و ظهرها و شب‌ها برویم و با مردم نماز بخوانیم؛ این اوّلى‏ترین و ضرورى‏ترین کار ما در مساجد است ...اینکه ظهر بشود، از ظهر یک ساعت هم بگذرد، کسى در خیابان راه برود، اما احساس نکند که ظهر شده است، آیا این قضیه با آن ادعا مى‏سازد؟! اگر ما مساجد را گرم نگه نداریم، در مساجد حضور نداشته باشیم و در حدّ توان و امکانِ یک روحانى و پیش‌نماز به مسجد نرسیم، چطور مى‏توانیم توقع کنیم که به هنگام اذان ظهر مردم دکّان‏هاشان را ببندند و بیایند پشت سرِ ما نماز بخوانند؟! ما باید آنجا باشیم تا زمینه براى آمدن مردم فراهم بشود. البته آمدن مردم هم تبلیغات و گفتن مى‏خواهد؛ اما زمینه و مقتضى آن، عبارت از حضور ما در آنجاست، که متأسفانه ضعیف شده است؛ ما باید این‏ها را علاج کنیم.^{^[237]}

اگر ائمۀ جماعت، قدم و کلامى بر خلاف مصالح اسلام بردارد، معاقب است

اگر ائمۀ جمعه و ائمۀ جماعت و کسانى که در این جمهورى اسلامى از روحانیین مشغول یک کارى هست، اگر- خداى نخواسته- یک قدمى، یک کلامى بر خلاف مصالح اسلام بردارد، معاقب است....متصدیان همۀ امور که مشغول به خدمت هستند، اگر- خداى نخواسته- یک خلافى در کار باشد و لو اشتباهاً باشد، باید با کمال دقّت ملاحظه کنند و مداقه کنند که مبادا یک مطلبى واقع بشود بر خلاف آنچه که باید واقع بشود.^{^[238]}

ائمۀ جماعات توجه کنند که در رفتار، در کردار و در گفتارشان چیزهایى که مضر به حال جمهورى اسلامى است‏ نزنند

ائمۀ جمعه و جماعات و روحانیون دیگرى که با مردم سرو کار دارند... توجه بکنند به اینکه این جمهورى اسلامى ربطش به آنها بیشتر از دیگران است و این جمهورى اسلامى اگر از- خداى نخواسته- یک نفر روحانى صدمه ببیند، بیشتر از دیگران مؤاخذه دارد. باید آقایان توجه بکنند، در رفتارشان، در کردارشان، در گفتارشان؛ چیزهایى که مضر به حال جمهورى اسلامى [است‏] نزنند.^{^[239]}

ائمۀ جماعات توجه داشته باشند که اگر دخالت‌هاى بیخود و بیجا انجام دهید، جمهورى اسلامى لکه‏دار مى‏شود

همه آقایانى که در هر جاى از این کشور هستند و صداى من را مى‏شنوند، چه از طبقة علما و ائمۀ جماعات و جمعه و چه از طبقة خطبا- که آنها هم از علما هستند- و کسانى که در بلاد- از روحانیون- متصدّى این امور هستند، توجه به این معنا داشته باشند که امروز آبروى جمهورى اسلامى به دست شما بسته است. اگر- خداى نخواسته- یک دخالت‌هاى بیخود و بیجا، یک کارهایى که از روحانیون صحیح نیست، انجام بدهید، این جمهورى اسلامى لکه‏دار مى‏شود.^{^[240]}

ائمۀ جمعه و جماعات کوشش فرمایند از هر سخنى که موجب نگرانى و تفرقه شود خوددارى نمایند

ائمۀ جمعه و جماعات- ایّدهم اللَّه تعالى- در خطبه‏ها و منابر و سایر گویندگان کوشش فرمایند که آرامش در کشور برقرار باشد و از هر سخنى که موجب نگرانى مردم و تفرقه شود خوددارى نمایند.^{^[241]}

اگر مطلبى که بر خلاف ذائقۀ شما یا مسائل اسلامى است، از سوی مسئول دولتی صادر شود، او را تضعیف نکنید؛ بلکه نصیحت کنید

ائمۀ جماعات...توجه به این معنا داشته باشند که...مأمورینى که از دولت مى‏آیند، در همه جا، مأمورین دولت اسلامى هستند. اگر- خداى نخواسته- از یک مأمور که من حیث اینکه درست اطلاع بر مسائل ندارد یا اشتباه مى‏کند، یک مطلبى که بر خلاف ذائقه شماست یا بر خلاف مسائل اسلامى است، از او صادر بشود، مقابله نکنید، تضعیف نکنید، او را نصیحت کنید.^{^[242]}

نباید بین روحانى و بسیج مسجد، اختلاف به‌وجود آید

بد است که بین روحانى مسجد و بسیج مسجد، اختلاف به وجود بیاید.^{^[243]}

ائمۀ جماعات بر سر یک چیزهایى که مربوط به نفسانیت است نزاع نکنند

به مردم، به دستجات مختلف، به همۀ ائمۀ جمعه، ائمۀ جماعات، روحانیون سراسر کشور و سایر قشرها این معنا توصیه بشود که در سر یک چیزهایى که مربوط به نفسانیت است نزاع نکنند. آن طور نیست که بعضى نزاع‌ها مربوط به اسلام باشد، به خدا باشد. براى خدا انسان نمى‏شود اهانت کند به مؤمن، براى خدا انسان نمى‏شود که کشف ستر مؤمن بکند، این‌ها همه براى این است که نفسیت انسان این جورى است.^{^[244]}

منش روحانی مسجد نباید فرماندهی باشد و با امر و نهی و پسرو و پیشرو رفتار کند

منش روحانی نباید فرماندهی باشد؛ هرچند تشریفات فرماندهی اصلاً مردمی محض است. شما فرض کنید در فلان محلۀ تهران یا هر شهر دیگری پیش‌نماز یک مسجد هستید. پیش‌نماز یک مسجد چگونه رفتار می کند؟ با امر و نهی و پسرو و پیشرو رفتار می کند؟ اگر بکند، مردم به نمازش نمی‌آیند.^{^[245]}

با روحانیونی که در یک اداره‌ای مشغول کار می شوند، در حالی که پیش‌نماز مسجد هم هستند، مخالفم

من با روحانیونی که در یک اداره‌ای مشغول کار می شوند، در حالی که پیش‌نماز فلان مسجد هم هستند، مخالفم؛ چون یک روز در هفته، دو روز در هفته، سه روز در هفته برای اقامۀ نماز جماعت به مسجد نمی روند. می گوییم چرا؟ می گوید گرفتار شدم؛ سرم شلوغ بود. یا می‌رود نماز، ولی دیر می‌رود؛ مردم در صف جماعت منتظر نشسته اند؛ حالا آقا بعد از مدتی دوان دوان می آید؛ گاهی یک کیف سامسونت هم دستش است! من با این روش موافق نیستم.^{^[246]}

2.2.توطئه‌ها

سلطه گران در بلاد اسلامی با جدا کردن مردم از امام جماعت آن شهر می‌خواهند ملّت ها را تحت سلطه در بیاورند

اینها با مطالعه‏هاى طولانى که از مردم شرق و مسلمانان و بلاد اسلامى دارند و داشته‏اند، و کارشناس‌هاى آنها در این بلاد اسلامى با شکل‌هاى مختلف آمده‏اند و مطالعه کرده‏اند و بررسى کرده‏اند، این را یافتند که توده‏هاى مسلمین با روحانیین نزدیکند، و روحانیین در آنها نفوذ دارند. در هر شهرى ملّاى آن شهر، امام جماعت آن شهر با مردم روابط دارد و مردم از او حرف‌شنوى دارند، پس اگر بخواهند این ملّت را بشکافند و تحت سلطه بیاورند باید مردم را از این روحانیین جدا و آنها را از آنها جدا کنند.^{^[247]}

انحراف ائمۀ جمعه و دیگر روحانیون موجب مى‏شود مخالفان دائماً انحرافات را بگویند و مردم را از مجاهدات علما اغفال کنند

امانت [اسلام] به دست ماهاست چنانچه به این امانت خیانت بکنیم؛ خیانت به اسلام است- خیانت به احکام نورانى خداست؛ و خیانت به ملّت‌هاى ضعیف است... روحانیون در سرتاسر کشور...و چه آنهایی که ائمۀ جمعه و جماعات هستند و چه آنهایی که در دادگاه‌ها و مقامات قضایى هستند و چه آنهایی که در کمیسیون‌ها و جاهاى دیگر هستند، توجه کنند که... انحراف شما ولو بعضى از شما موجب مى‏شود که اشخاصى که با شما و با اسلام دشمن هستند با قلم‌هاى خودشان و گفتار خودشان به شما حمله کنند و یک مطلب را بزرگ کنند: مجاهدات شما یک کلمه‏ از آن گفته نشود، لکن انحراف شما دائماً گفته بشود و به گوش مردم خوانده بشود؛ مردم را از مجاهدات شما اغفال کنند.^{^[248]}

3.شاخص‌ها و ویژگی‌ها

3.1.الگو و سرمشق

ائمۀ جماعت در کیفیت و کمیّت نمازهاى فریضه و نافله سرمشق دیگران باشند

ائمۀ جماعت... مانند اصحاب معروف ائمۀ (علیهم‏السّلام) در کیفیت و کمیّت نمازهاى فریضه و نافله سرمشق دیگران باشند.^{^[249]}

اگر امام جماعت ،آقاى وارسته‏اى باشد و توجه به دنیا نداشته باشد، مردم از او تبعیّت مى‏کنند

اگر این امام جماعت و آقا، آقاى وارسته‏اى باشد، توجه به دنیا نداشته باشد، توجه به خدا داشته باشد، مردم تبعیت از او مى‏کنند. از این جهت یک تکلیف زاید بر همه تکالیف به عهدۀ طبقه روحانیین است.‏^{^[250]}

ائمۀ جماعت خیلی توجه داشته باشند که ترک اولی نکنند

آنهایی‌که مخالفند با روحانیّت ، مى‏خواهند که یک نقطه ضعفى پیدا بکنند، این نقطه ضعف را بزرگ بکنند. اگر فرض کنید که از یک کسى که متکفّل قضا هست یا از کسى که متکفّل یکى از امور اجرایى- مثلاً- اگر هست، بخواهد یا حتّى از ائمۀ جمعه و جماعت اگر یک وقت یک چیزى که به خیال آنها خلاف است یا ترک اولى‏ هست، بدانند، این را بزرگش مى‏کنند، دامن به آن مى‏زنند، روى همین مقصدى که دارند که این طایفه وجة‌ خودشان را از دست بدهند. آقایان باید این معنا را هم خیلى توجه بکنند که- خداى نخواسته- از بعض- مثلاً- جوان‌ها، از بعض طلبه‏هاى جوان، از بعض علماى جوان، یک وقت یک چیزى که بر خلاف مذاق است و- خداى نخواسته- بر خلاف شرع است این، پیدا نشود که اسباب دست بشود براى آنهایی که مى‏خواهند نگذارند این کشور آرام باشد.^{^[251]}

3.2.مربی دلسوز

یک واجب عینى بر همه ائمۀ جماعت است و آن اینکه باید هم خودمان را و هم شعاعى که داریم تربیت کنیم

یک تکلیف الهى بزرگ معیّناً بر هر یک از ماست. نه منِ تنها؛ نه آقاىِ تنها؛ نه شما تنها؛ یک تکلیف الهى به طور وجوب عینى بر همه افراد ما طلبه‏ها و روحانیین است و آن حفظ خودمان؛ که یک وقت قدم خلاف نگذاریم؛ و حفظ کسانى که با ما رابطه دارند. هر کس به اندازه خودش؛ یکى امام جماعت است آن جمعیت را، یعنى آقاى یک شهر است به همان مقدارى که هست. یکى طلبه است و توى مدرسه است، با آنهایی که تماس دارد. همه ما الآن موظفیم در این‏ زمانى که ما مدّعى هستیم که مى‏خواهیم آن رژیم نباشد و یک رژیم روحانى، یک رژیم انسانى، یک رژیم اسلامى باشد. اگر در این وقت که ما این ادّعا را داریم که ما آن رژیم را کنار گذاشته‏ایم و مى‏خواهیم اسلام را بیاوریم روى کار، اسلام را هم ماها باید معرفى‏اش بکنیم، اگر در یک همچو مقطع از زمانى، خداى نخواسته ملّت از ما یک چیزى دید که نباید ببیند، یک مسائلى دید که نباید باشد، این اسباب این مى‏شود که روحانیّت شکست بخورد. با شکست روحانیّت، اسلام شکست خورده است. این تکلیفى است که بر همه ماست، و هر کدام باید هم شخص خودمان را و هم شعاعى که داریم تربیت بکنیم.^{^[252]}

ازائمۀ جماعات تقاضا دارم با دیدۀ رحمت به جمهورى اسلامى و متصدیان امور نظاره کنند و با موعظۀ حسنه، خطاکاران را تربیت کنند

از عموم علماى عظیم الشأن و ائمۀ جمعه و جماعات تقاضا دارم که با دیده رحمت و عطوفت به جمهورى اسلامى و متصدیان امور نظاره کنند و با ارشاد و موعظه حسنه، خطاکاران را تربیت کنند و کجی‌ها را راست فرمایند که این شیوه انبیاى عظام و اولیاى خداوند است. و تأثیر موعظه حسنه در نفوس بسیار زیادتر است از عیبجویى و بدگویى، و ممکن است قلم‌ها و زبان‌هاى عیبجو در بعضى از نفوس عصیان بیاورد و به جاى اثر مثبت و نیکو اثر منفى و بد به جا گذارد و به جاى اصلاح، موجب افساد شود. باید حضرات اعلام بدانند که با وجود اشتباه و خطا در متصدّیان امور آثار نیک و مثبتى که در کشور به دست متصدّیان و به کمک ملّت عزیز انجام گرفته بسیار بیشتر است از اشتباهات و خطاها، و چنانچه تمام قلم‌ها و زبان‌ها به ارشاد آنان به کار افتد و با دیده رحمت و سنّت انبیا- علیهم صلوات اللَّه- با آنان رفتار شود، بزودى با تأیید خداوند رحمان، امور اصلاح و نقیصه‏ها مرتفع مى‏شود.^{^[253]}

3.3.پرتلاش و پرکار

پیش‌نمازی یعنی روحانی، مسجد را واقعاً محل کار خود بداند

پیش‌نمازی، یعنی آدم مسجد را واقعاً محل کار خودش بداند؛ قبل از وقت، حتی قبل از دیگران، به آن جا برود؛ اوضاع مسجد را ببیند؛ اگر اشکالاتی در وضع ظاهری مسجد هست، برطرف کند.^{^[254]}

پیش‌نماز باید مسجد را خانه،جایگاه و اداره خود بداند و وقتی وارد مسجد شد، «کالسمک فی الماء» باشد

پیش‌نماز مسجد، باید مسجد را خانۀ خود، جایگاه خود و ادارۀ خود بداند؛ وقتی وارد مسجد شد، «کالسمک فی الماء» باید باشد؛ احساس کند که اینجا جای اوست و عجله‌ای برای بیرون رفتن از مسجد نداشته باشد؛ این درست است. جلسات مذهبی هم همین‌طور است. البته در درجۀ اول مسجد، بعد هم در درجۀ بعد، جلسات مذهبی و عرفیات فراوانی که ما در این زمینه بحمدالله داریم. این اولین وظیفۀ ماست و این را باید قدر بدانیم.^{^[255]}

ائمۀ جماعت در تحصیل شرایط نمازِ مقبول مجاهدت بلیغ کنند

ائمۀ جماعت‏ و کسانى که در عمل، خود مقتداى دیگرانند، در تحصیل شرایط نمازِ مقبول مجاهدت بلیغ کنند.^{^[256]} ائمۀ جماعت... نماز را که ده‌ها سال پیش از انقلاب در کشور ما مورد بى‏مهرى و تهاجم تبلیغات گوناگون قرار گرفته بود، در کیفیتى شایسته همگانى کنند.^{^[257]}

3.4.مردمی و جوان‌گرا
پیش‌نماز باید مردمی باشد؛ یعنی با مردم گرم بگیرد و خوش اخلاقی کند،جواب مسأله شان را بدهد و مشکل مردم را تسکین دهد

همیشه گرم‌ترین نماز جماعت ها متعلق به پیش‌نمازهای مردمی است: با مردم گرم می‌گیرند؛ با مردم خوش اخلاقی می‌کنند؛ بی‌حوصلگی نشان نمی‌دهند؛ بدخلقی نشان نمی‌دهند، جواب مسأله‌شان را می‌دهند؛ یک وقت اگر کسی بیماری و مشکلی داشته باشد، اگر با پول نتوانند، با اخلاق آن مشکل را تسکین می دهند.^{^[258]}

پیش‌نماز باید خود را بر مردم عرضه کند و در معرض مراجعات مردم قرار دهد

پش‌نماز ... [باید] سجاده‌اش را پهن نماید؛ منتظر مردم بماند که بیایند؛ با یک یک افرادی که می‌آیند، تا آن‌جایی که می تواند، تماس بگیرد؛ به آنها محبت بکند؛ از آنها احوالپرسی نماید؛ اگر مشکلی دارند، در آن حدّی که برایش میسّر است، برطرف کند، نه این که پادوی کارهای خدماتی مردم بشود - در بعضی از مساجد، چنین چیزهایی وجود دارد که قطعاً غلط است - در آن جا بنشیند، مردم به او مراجعه بکنند، درد دل بکنند، خودش را بر مردم عرضه کند، در معرض مراجعات مردم قرار بدهد؛ نماز را که تمام کرد، برای مردم مسأله و تفسیری بگوید، حرفی بزند و بلند شود، بیرون برود؛ یعنی این طور، ساعتی از وقت خودش را در این‌جا صرف بکند.

به نظر من، این طور پیش‌نمازی، یک فرد خیلی مفید و مؤثر و با برکت و جلب کنندۀ عواطف است. در سایۀ چنین پیش‌نمازی‌ای است که وقتی او به آن کسانی که با مسجدش سروکار و رفت وآمد دارند؛ حتی کسانی که وقت هم نمی‌کنند به مسجد بروند، اما دورادور می‌دانند و از دیگران شنیده‌اند که این آقا، چه آقای خوبی است، اشاره کند که فلان کار باید انجام بگیرد، نه بودجه می خواهد، نه قدرت قانونی می‌خواهد و نه بخشنامه لازم دارد؛ آن کار طبق نظر و گفتۀ او انجام خواهد گرفت.^{^[259]}

رفتار ائمۀ جماعت با مردم باید رفتار پدرانه و برادرانه باشد

ائمۀ جمعه، ائمۀ جماعت... با مردم باید سمت پدرى داشته باشند، اینها با مردم باید رفتارشان رفتار پدرانه باشد. بین خودشان برادر باشند، رفتار، رفتار برادرى باشد.^{^[260]}

پیش‌نماز باید ابرویش گشاده و با مردم و جوانان مرتبط باشد

به عنوان آخوندى، دست ما گشاده نیست؛ اما ابرویمان که مى‏تواند گشاده باشد. بنده خودم سالها پیش‌نمازى کرده‏ام؛ مى‏دانم انسان چگونه باید با مردم رفتار کند. وقتى نماز تمام مى‏شد، برمى‏گشتم رو به مردم مى‏نشستم. تسبیحات حضرت زهرا را هم که مى‏گفتم، افراد مى‏آمدند و مى‏دیدند راه باز است. جوان مى‏آمد، مزلّف مى‏آمد، بازارى مى‏آمد، ریش‏دار مى‏آمد، بى‏ریش مى‏آمد. آن زمان، پوشیدن پوستین‏هاى وارونه در میان جوانهاى بیتل مد شده بود. یک روز رفتم نماز، دیدم یکى از همین جوانهاى آلامد که موهایش را روغن زده، آمده و صف اول کنار متدیّنین و بازارى‏هاى خوب و افراد محاسن سفید نشسته. احساس کردم این جوان با من حرفى دارد. نشستم و به او پاسخِ نگاه دادم؛ یعنى اجازه دادم بیاید حرفش را بزند. جلو آمد و گفت آقا! من صف اول بنشینم، اشکال دارد؟ گفتم نه، چه اشکالى دارد؟ شما هم مثل بقیه. گفت: این آقایان مى‏گویند اشکال دارد. گفتم: این آقایان بیخود مى‏گویند! این جوان، دیگر از این مسجد پا نمى‏کِشد. این جوان، دیگر از این پیش‌نماز دل نمى‏کند. همین‏طور هم بود؛ از ما دل نمى‏کندند. بنده وقتى مسجد مى‏رفتم، در میان صد نفر، اقلّاً نود نفرش جوان‌ها بودند. بنده هیچ‏چیز خاصى نداشتم؛ نه یک ‏مایۀ آنچنانىِ معنوى، نه یک‏مایۀ دنیوى؛ اما با مردم بودم.^{^[261]}

با روى خوش و مدارا ، پذیراى جوان‌ها باشید؛ حتی اگر ظاهر زننده‌اى داشته باشند

[شما ائمۀ جماعت] پذیراى جوانها باشید. با روى خوش هم پذیرا باشید؛ با سماحت، با مدارا. فرمود: «و سنّة من نبیّه»، که ظاهراً عبارت است از «مداراة النّاس»؛ مدارا کنید. ممکن است ظاهر زننده‌اى داشته باشد؛ داشته باشد. بعضى از همینهائى که در استقبالِ امروز بودند و شما - هم جناب آقاى مهمان‌نواز، هم بقیة آقایان - الان در این تریبون از آنها تعریف کردید، خانم‌هایى بودند که در عرف معمولى به آنها می‌گویند «خانم بدحجاب»؛ اشک هم از چشمش دارد میریزد. حالا چه کار کنیم؟ ردش کنید؟ مصلحت است؟ حق است؟ نه، دل، متعلق به این جبهه است؛ جان، دلباختۀ به این اهداف و آرمانهاست. او یک نقصى دارد. مگر من نقص ندارم؟ نقص او ظاهر است، نقص‌هاى این حقیر باطن است؛ نمى‌بینند. «گفتا شیخا هر آنچه گوئى هستم / آیا تو چنان که مینمایى هستى؟» ما هم یک نقص داریم، او هم یک نقص دارد. با این نگاه و با این روحیه برخورد کنید. البته انسان نهى از منکر هم می‌کند؛ نهى از منکر با زبان خوش، نه با ایجاد نفرت.^{^[262]}

امامان جماعت در صورت کهولت سن ، برای ارتباط با جوانان، در کنار خود فضلاى جوان و پرنشاط را به کار گیرند

امامان محترم جماعت‏ اگر خود بر اثر کهولت و غیره نمى‏توانند وظیفۀ رابطه و انس و راهنمایى را براى نمازگزاران به‏ویژه جوانان فراهم کنند، در کنار خود فضلاى جوان و پرنشاط را به کار گیرند و آنان را در کار با خود شریک سازند.^{^[263]}

3.5. بصیر و انقلابی

پیش‌نماز باید سیاسی باشد؛ یعنی آگاهى سیاسى، قدرت تحلیل سیاسى، قطب‏نماى سالم سیاسى داشته باشد

اینکه ما مى‏گوییم روحانیون- حالا روحانیونى که درگیر کار سیاسى هم نیستند؛ روحانى است، مدرّس است، پیش‌نماز است، مشغول یک شأنى از شئون روحانى است- سیاسى باشند، یعنى چه؟ این، آن نکتۀ اساسى است؛ یعنى قدرت تحلیل سیاسى داشته باشد. من همیشه به دانشجوها و طلبه‏ها مى‏گویم، به شما هم عرض مى‏کنم، و این به همۀ روحانیّت مربوط مى‏شود: باید سیاسى باشید؛ منتها نه به معناى ورود در باندها و جناح‌هاى سیاسى؛ نه به معناى ملعبه و آلت دست شدن این یا آن حزب یا گروه سیاسى، یا سیاست‏بازان حرفه‏اى؛ این مطلقاً مورد نظر نیست؛ بلکه به معناى آگاهى سیاسى، قدرت تحلیل سیاسى، داشتن قطب‏نماى سالم سیاسى که جهت را درست نشان بدهد. گاهى ما طلبه‏ها اشتباه مى‏کنیم؛ قطب‏نماى ما درست کار نمى‏کند و جهت‏یابى سیاسى را درست نشان نمى‏دهد. این، چیزى نیست که به‏خودى‏خود و یک شبه به وجود بیاید؛ نه، این مُزاولت در کار سیاست لازم دارد؛ باید با مسائل سیاسى آشنا شوید، حوادث سیاسى کشور را بدانید و حوادث سیاسى دنیا را بدانید. طلبه‏ها امروز به این‏ها نیاز دارند. یک گوشه‏اى نشستن، سر خود را پایین انداختن، به هیچ کار کشور و جامعه کارى نداشتن و از هیچ حادثه‏اى، پیشامدى، اتفاق خوب یا بدى خبر نداشتن، انسان را از جریان دور مى‏کند. ما مرجع مردم هم هستیم؛ یعنى مورد مراجعۀ مردمیم و اگر خداى نکرده یک علامت غلط نشان بدهیم، یا یک چیزى که مطلوب دشمن است بر زبان ما جارى بشود، ببینید چقدر خسارت وارد مى‏کند. بنابراین، یک وظیفۀ مهمى که امروز ماها داریم، ارتباط با سیاست است. کناره‏گیرى از سیاست درست نیست و کار روحانى شیعه نیست.^{^[264]}

ائمۀ جماعت باید مستقیم باشند تا بتوانند دیگران را مستقیم کنند

ائمۀ جماعت باید مستقیم باشند تا بتوانند مستقیم کنند دیگران را. بنابراین، ما باید وظیفه خودمان را که بزرگترین وظیفه است، بدانیم، و بعد از اینکه مطلبمان حق است، مستقیم باشیم در این مطلب حق. اشکالى در کار نیست که مطلب ما حق است؛ ما بحق هستیم؛ ما در مقابل باطل هستیم؛ رژیم شاهنشاهى باطل بود و شما در مقابل رژیم شاهنشاهى ایستادید، پس شما حق هستید؛ در مقابل باطل ایستاده‏اید؛ استقامت مى‏خواهد. تا استقامت در کار نباشد، نمى‏توانید به پیروزى نهایى‏ برسید. ما بین راه هستیم الآن. این طور نیست که ما صددرصد پیروز شدیم. ما یک سدّى را شکستیم؛ شماها شکستید؛ قدرت ملّت شکست؛ اسلام شکست؛ قرآن شکست؛ ماها چیزى نیستیم؛ ایمان مردم شکست این سد را؛ این سد شکسته شد، پشت سد وقتى که وارد شدید، دیدید که همه چیز آشفته است. نه فقط دانشگاه آشفته است، دانشگاه شما هم آشفته است؛ منبرهایمان هم آشفته است؛ محرابهایمان هم آشفته است.- عرض کردم چون خودمانى هستیم باید بگویم- مجامع علمیمان هم آشفته است. پشت این سد همه چیز را ما آشفته دیدیم و باید همه در سازندگى این آشفتگی‌ها شرکت کنیم. به عهده یکى گذاشتن یا یک جمعى گذاشتن یک امرى است که نخواهد شد. اگر شما بخواهید که این آشفتگی‌ها را به عهده دولت بگذارید، به عهده مثلاً مراجع عظام بگذارید، نمى‏شود.^{^[265]}

‏ روحانی اهل مسجد و اهل محراب به گونه‌ای رفتار کند که همه بدانند این روحانى، خود را خادم انقلاب مى‏داند

باید مثل عمّار هوشیار بود و فهمید که وظیفه چیست. نمى‏شود گفت به من ربطى ندارد. امروز هر روحانى و هر عمّامه ‏به‏سر، به مقتضاى تلبّس به این لباس، موظف است از حکومت اسلام و حاکمیت قرآن دفاع کند؛ هرکس هرطور مى‏تواند. یکى شمشیر به دست مى‏گیرد و به جبهه مى‏رود؛ یکى زبان گویایى دارد، به منبر مى‏رود؛ یکى پست قضاوتى یا غیر قضاوتى از عهده‏اش برمى‏آید، آن را انجام مى‏دهد؛ یکى این کارها را نمى‏تواند بکند، اما اهل مسجد و اهل محراب است اشکالى ندارد همه بدانند که این روحانى، خود را خادم این انقلاب مى‏داند. این، افتخار است. خدمت به این انقلاب، افتخار است.^{^[266]}

تکلیف ائمۀ جماعات همگامى با انقلاب و خدمت در جهت پیشبرد انقلاب است

آقایانى که در شهرها به تدریس، یا امامت جمعه، یا امامت جماعات‏، یا منبر مشغولند... [بدانند تکلیف آنها ] همگامى با انقلاب و خدمت در جهت پیشبرد انقلاب است. ^{^[267]}

آقایان در مساجدشان کارهایى که این انقلاب کرده به مردم گوشزد کنند

آقایان باید در منابرشان، در مساجدشان، در خطبه‏هایشان به این مسائل رسیدگى بکنند و کارهایى که این انقلاب کرده گوشزد کنند به مردم. در هر- فرض کنید- جمعه‏اى یک بحثش را اطلاع پیدا کنند و گوشزد کنند که تا حالا چه شده است؛ در طول مدت پنجاه سالى که اینها سلطنت مى‏کردند و غارت مى‏کردند کشور را. شما در این روستاها ببینید؛ هیچ چیز نبود، یک چیز کمى. بله، بعضى جاهایى که اعلیحضرت! مى‏خواستند از آنجا عبور کنند، آنجا را یک کارش مى‏کردند.^{^[268]}

در مساجد مسائلى که لازمه انقلاب است به مردم گوشزد شود و مسائل واقعی به مردم گفته شود

تبلیغاتى که در داخل هست، این تبلیغات داخلى که مى‏شود، شما در مساجد بگویید مسائلى که شده است، مردم ببینند، و مسائلى که لازمه یک انقلاب است به مردم گوشزد بشود که مردم را نریزند- هى عرض بکنم- که چه بکنند، چه بشود.^{^[269]}

ائمۀ جماعت ارشادات ملّت را محکم حفظ کنند و در عین حال مراقب اوضاع مملکت باشند

ائمۀ جماعت محکم مساجد خودشان را و ارشاد ملّت را حفظ کنند. و خطباى ملّت هم باید منابر خودشان را و موعظه‏هاى خودشان را و ارشاد خودشان را حفظ کنند. و در عین حال مراقب اوضاع مملکت خودشان باشند.^{^[270]}

امام جماعت از جماعت خود دلسرد نشود و برای امور سیاسی حاضر باشد

هر مؤمنى حفظ عِرض خودش برایش واجب است، لکن علما بیشتر مأمورند به این امور. حجت بر علما تمامتر است. این وظیفه ماهاست که باید هر کسى شغل خودش را محترم بشمارد. دلسرد نشود امام جماعت از جماعتش، اهل منبر از منبرش، و- عرض مى‏کنم که- مراجع از مرجعیتشان، علماى بلاد از مسائلى که خودشان دارند. اینها باید حفظ کنند آن چیزهایى که مال خودشان است و حاضر باشند براى امور سیاسى.^{^[271]}

ائمۀ جماعت با تفاهم با مردم و مسئولین امور، محیط خود را اصلاح کنند

الآن یک مسئولیت بزرگى به دوش همۀ ماها هست؛ همۀ ائمۀ جمعه، همۀ ائمۀ جماعت و همۀ علماى بلاد؛ یعنى، خدا دیگر عذر را برداشته است. اگر ما در چند سال پیش از این عذر داشتیم که خوب با سرنیزه که ما نمى‏توانیم مقابله کنیم، یک کلمه بگوییم حبس است، اینها خوب، یک عذر بود. امروز دیگر تمام عذرها منقطع شده است؛ یعنى، خدا حجّت را بر ماها تمام کرده است. نمى‏توانیم بگوییم که ما نکردیم چون نمى‏توانستیم. الآن همه شما توانایى دارید که هرکدام در محیط خودتان، آن محیط را اصلاح کنید. به اصلاح خودتان، و با تفاهم با مردم و تفاهم با مسئولین امور مى‏توانید اصلاح کنید مسائل را.^{^[272]}

ائمۀ جماعت همانند دیگر اقشار مسئولیت دارند که مصالح و استقلال کشور را حفظ کنند و مسامحه نکنند

امروز قدرت دارید براى اینکه حفظ کنید حیثیت اسلام را و حفظ کنید مصالح کشور را و حفظ کنید استقلال خودتان را و حفظ کنید آزادى خودتان را. اگر مسامحه کنید، مسئول هستید پیش خداى تبارک و تعالى. اگر نروید و رأى ندهید و آنها که جدیّت‏ دارند به اینکه وارد بشوند در مجلس و به هم بزنند اوضاع ایران را، آنها خداى نخواسته بروند، مسئولیتش به عهده شماست مستقیماً. مسئولیت همۀ طبقات دارند. مراجع مسئولند. علما مسئولند. ائمۀ جماعت مسئولند، خطبا مسئولند. تجّار مسئولند. بازرگانان مسئولند. دانشگاهی‌ها مسئولند. طلّاب علوم دینیه مسئولند. کارگرها مسئولند. همه مسئولند. تمام قشرهاى مملکت امروز مسئولند. امروز روزى است که آنهایی که از اول تا حالا مخالف با جمهورى اسلامى بودند، مخالف با اسلام بودند، اسلام را مخالف مقاصد خودشان مى‏دیدند، آنها به دست و پا افتاده‏اند و دارند تبلیغات مى‏کنند. اگر مؤمنین کنار بروند، آنهایی که متعهّد به اسلام هستند کنار بروند و اینها بیایند و قبضه کنند، مثل صدر مشروطه که رفتند کنار اشخاصى که متعهّد بودند، و قبضه کردند مشروطه را آنهایی که متعهّد به اسلام نبودند. اسلام را به آنجا کشاندند که همه دیدید.^{^[273]}

ائمۀ جماعت محترم گویندگانى را دعوت نمایند که معتقد و علاقه‏مند به نهضت اسلامى باشند

حضرات ائمۀ جماعت محترم- دامت برکاتهم- گویندگانى را دعوت نمایند که معتقد و علاقه‏مند به نهضت اسلامى و با هدفى اصیل روشنگرى مردم را بر عهده گیرند...و فداکارى در راه اسلام و مصالح مسلمین را در رأس برنامه خود قرار دهند.^{^[274]}

3.6.معرفت بخش و بصیرت دهنده

امام جماعت در هر وعده‌ نماز، یا در یک وعده‌ از شبانه روز، با ذکر حقایق دین افکار را باز کند و با ذکر مناقب ائمۀ دلها را روشن نماید

امامت جماعت ... در هر وعدۀ نماز، یا لااقل در هر شبانه‌روزى یک وعدۀ نماز، با مردم حرف بزنید و افکار را باز کنید. با ذکر حقایق دین و مناقب ائمۀ (علیهم‌السّلام) دلها را روشن کنید؛ دلها روشن می‌شود.^{^[275]}

ائمۀ جماعات، ترجمه و مفهوم و روح نماز را به شکل نوین و جذّاب آموزش دهند

ائمۀ محترم جماعات،...آموزش ترجمه و مفهوم و روح نماز را به شکل نوین و جذاب، در برنامه های خود بگنجانند.^{^[276]}

تکلیف ائمۀ جماعت این است که قیام حضرت سید الشهدا را به مردم درست بفهمانند

تکلیف همه روحانیون، چه خطبایى که منبر تشریف مى‏برند، یا ائمۀ جمعه و جماعت و هر کس که با مردم سر و کار دارد و با آنها صحبت مى‏کند، این است که وضعیت قیام حضرت سید الشهدا را به مردم درست بفهمانند که قیام براى چى بود، چه بود و با چه عدّه‏اى قیام شد و با تحمّل چه مصایبى آن قیام به آخر رسید- که به آخر نخواهد رسید.^{^[277]}

ائمۀ محترم جماعات تا سرحد امکان براى پُربار کردن و محتوا بخشیدن به مراسم عزادارى سالار شهیدان تلاش کنند

اینجانب همۀ مردم- بخصوص جوانان- را به پُر کردن مساجد و حضور در نمازهاى جمعه و جماعت و گرم نگهداشتن مراسم عزادارى سالار شهیدان حسین بن على (ع) توصیه مى‏کنم. البته روح و مضمون حقیقى این شعایر و مراسم باید به طور شایسته حفظ شود و معنویت و توجه و فراگیرى بر آن حاکم باشد. حضرات ائمۀ محترم جمعه و جماعات‏ و گویندگان مذهبى نیز تا سرحد امکان باید براى پُربار کردن و محتوا بخشیدن به این مراسم تلاش کنند و این کانون‌هاى معنویت و صفا را گرم نگهدارند.^{^[278]}

ائمۀ جماعات مسائل را به ملّت بگویند و مردم را به مسائل سیاسى و اجتماعى توجه دهند

باید ائمۀ جماعات و ائمۀ جُمعات همه‏شان توجه کنند به اینکه تکلیفشان این است که مسائل را به ملّت بگویند. توجه بدهند مردم را به مسائل سیاسى، به مسائل اجتماعى، خصوصاً، ائمۀ جمعه که بحمد اللَّه امروز در سرتاسر کشور جمعه‏ها بسیار خوب است و مردم هم باید بیشتر باز توجه کنند. مردم خودشان را غنى ندانند راجع به مسائل. این مسائل، مسائلى است که باید بروند و گوش کنند و عمل کنند.^{^[279]}

ائمۀ جماعات ، مردم را به حضور در صحنه دعوت کنند

علماى بلاد، ائمۀ جمعه و جماعات، مبلغین، مردم را دعوت کنند به حضور در صحنه.^{^[280]}

مردم را به صلاح و اینکه دنبال مسائل نظام باشند و استقامت کنند،دعوت کنید

مردم را مجهز نگه دارند، و اسلام را با دست مردم نگه دارید و خودتان هم در مساجد، در منابر مردم را دعوت به صلاح بکنید، و دعوت به اینکه دنبال مسائل باشند، و بگویید به آنها که فَاسْتَقِمْ کَما امِرْتَ وَ مَنْ تابَ مَعَکَ، آنى که پیغمبر را نگران کرده است. الآن بدانید که اولیاى خدا توجه دارند و نگرانند از اینکه خداى نخواسته، این ملّت ما از این راهى که رفته است یک وقت خداى نخواسته سستى کند. ^{^[281]}

مردم را به استقامت دعوت کنید؛ استقامت اهل هر مسجدى به عهدة امام مسجد است

الآن استقامت ملّت با شما روحانیون است؛ یعنى خطابِ فَاسْتَقِمْ کَمَا أُمِرْتَ. یک نهضت حاصل شده، استقامت لازم دارد. یک جمهورى اسلامى تحقق پیدا کرده، استقامت در مقابل او لازم است، باید نگهش دارید؛ و همه اشخاصى که با شما هستند هم به عهدۀ شماست که استقامتشان را حفظ کنید. اهل مسجدید، اهل مسجد را. امام جماعتید، اهل مسجد را باید استقامتشان را حفظ کنید. خطیب هستید، مستمعین را باید حفظ بکنید. هر چه هستید و در هر جا هستید، زمام امور مردم به دست شماهاست. و پیغمبر اکرم مى‏فرماید که شَیَّبَتْنى‏ سورة هود. پیرم کرد سوره هود؛ براى اینکه استقامت امّت را هم به عهده من گذاشته‏اند. این یک چیز بزرگى است. استقامت هر مسجدى و اهل هر مسجدى به عهده امام مسجد است. استقامت هر شنونده‏اى به عهده گوینده است. گوینده‏ها باید مستقیم باشند تا بتوانند مستقیم کنند.^{^[282]}

ائمۀ محترم جماعات باید براى مردم این قضیه ساده را روشن کنند که در اسلام مصلحت نظام از مسائلى است که مقدم بر هر چیز است

طلّاب عزیز، ائمۀ محترم جمعه و جماعات، روزنامه‏ها، و رادیو- تلویزیون، باید براى مردم این قضیه ساده را روشن کنند که در اسلام مصلحت نظام از مسائلى است که مقدم بر هر چیز است، و همه باید تابع آن باشیم.^{^[283]}

باید از طرف ائمۀ جماعات همه چیزها در دنیا منتشر شود

باید ما وضع را در نماز جمعه‏ها، در مساجد، در ائمۀ جمعه و جماعت، در همه جا [روشن کنیم‏] که از اینجا از طرف ائمۀ جمعه و جماعات باید همه چیزها در دنیا منتشر بشود.^{^[284]}

3.7. وحدت آفرین

علما در مساجد مردم را به وحدت دعوت کنند

علما در مساجد مردم را دعوت به وحدت کنند، این جمهورى باقى مى‏ماند و امور بتدریج درست مى‏شود. ما هم میل داریم که احکام اسلام صد در صد اجرا شود.^{^[285]} شما هم باید در مساجدتان، در منابرتان- عرض مى‏کنم- مردم را دعوت به اجتماع بکنید. این اجتماعات است که اسلام را حفظ کرده، این اجتماعات، این فریادها، این زنده بادها، این مرده بادها، اینهاست که ما را پیش برد.^{^[286]}

آقایان ائمۀ جماعت مسائل مردم را حل کنند و آنها را به اتّحاد و همبستگی دعوت کنید

در هر صورت من راجع به آقایان، هم خیلى ملتمس دعا هستم و هم مردم را دعوت کنید به اتحاد، دعوت کنید به بستگى به هم، همبستگى به هم. اگر یک اختلافى دارند حل کنید شما آقایان. ممکن است حالا در هر جایى اختلافات کوچکى هست، آقایان ائمۀ جماعت و جمعه باید حل بکنند مسائل مردم را، باید بروند با مردم تفاهم کنند، با هم‏ صحبت کنند.^{^[287]}

زبان و عمل کسانی که پشت تریبون مساجد قرار می‌گیرند باید در خدمت وحدت و یکپارچگی باشد

کسانی که پشت تریبون‌ها قرار می گیرند... مثل مساجد و حسینیه ها...، باید زبان و عملشان در خدمت وحدت و یکپارچگی باشد. هیچ کس به هیچ عنوانی نباید حرکتی بکند که مردم یا عدّه‌ای از مردم را در مقابلۀ با یکدیگر برانگیخته کند.^{^[288]}

ائمۀ جماعات مردم را به پشتیبانى از ملّت و تمام ارگانهاى جمهورى اسلامى و نهادهاى انقلابى و قواى مسلح تشویق فرمایند

ائمۀ جمعه و جماعات...مردم را در پشتیبانى از ملّت و تمام ارگانهاى جمهورى اسلامى و نهادهاى انقلابى و قواى مسلّح و مردمى تشویق فرمایند.^{^[289]}

ائمۀ جماعت لزوم تشریک مساعى در تمام امور کشورى و لشکرى و اقتصادى و اجتماعى و فرهنگى را به مردم گوشزد نمایند

علماى اعلام و ائمۀ جماعت و خطباى محترم بر حجم ارشاد و رهنمودهاى خود بیافزایند و قشرهاى میلیونى مردم را متوجه طرق نگهبانى از اسلام و احکام مقدسه و حراست از جمهورى اسلامى نمایند، و به توده‏هاى متعهد میلیونى اسلامى لزوم تشریک مساعى در تمام امور کشورى و لشکرى و اقتصادى و اجتماعى و فرهنگى را گوشزد نمایند و به آنان توصیه کنند که براى کمک به اقتصاد کشور- که امروز از اهمّ مسائل است- از اسراف، تبذیر و استعمال امور تشریفاتى و تجمّلى اجتناب نمایند، و از سپردن پولهاى خود اگر چه اندک باشد به بانکهاى دولتى براى به راه افتادن چرخهاى اقتصاد و کمک به دولت اسلامى دریغ ننمایند، و از کمک کردن به جنگ و جنگ‌زدگان غفلت ننمایند، و از شرکت در بسیج مستضعفان و تعلیم و تربیت دیدن براى حراست از اسلام عزیز کوشا باشند.^{^[290]}

ائمۀ جماعت شهر بروند نزد دیگر روحانیون و از آنها خواهش کنند که اختلاف نداشته باشند و رفیق باشند

اختلافاتى که در بلاد مختلفه من مى‏شنوم که گاهى بین بعضى از مثلاً اشخاص هست، اشخاص روحانى هست، بسیار ناراحت‏کننده است...اگر شما فرض کنید که در یک جایى که تشریف دارید دیدید که بعضى از اشخاص مخالف با بعضى هستند، خوب، ممکن است یک سوء تفاهمى باشد؛ ممکن است یک اشتباهاتى باشد. خود آقایان شهر و خود ائمۀ جماعت شهر و خود اهل منبر و خطباى شهر بروند پیش آقایان، از آقایان خواهش بکنند که اختلاف نداشته باشند؛ رفیق باشند؛ برادر باشند؛ با هم باشند. ^{^[291]}

ائمۀ جماعت نگذارند عدّه ای بین روحانی و مردم اختلاف بیندازند؛ از اوّل جلویش را بگیرند و نگذارند ریشه‏دار شود

خود آقایان توجه بکنند در هر جا که تشریف دارند که اگر یک همچو دستهایى پیدا شد که به واسطه یک فضولیهایى که مى‏کنند، بخواهند اختلاف بین روحانى و روحانى بیندازند، یا روحانى و مردم بیندازند و این‌ها توجه بکنند به اینکه نگذارند این کار بشود، از اوّل جلویش را بگیرند؛ نگذارند ریشه‏دار بشود. این از مسائل بسیار مهمى است که باید به آن توجه بشود؛ هم از طرف ائمۀ جمعه که هر جمعه خطبه مى‏خوانند براى مردم تنبّه داده بشود و هم بر ائمۀ جماعت [است‏] که با مردم تماس دارند، و توجه [کنند] به اینکه مبادا یک‌وقتى ما بیدار بشویم و اختلاف حاصل شده باشد. باید از حالا جلویش را، اوّلى که مى‏خواهند یک کارى، یک فضولى مى‏خواهند بکنند، جلویش را بگیرند.^{^[292]}

*فهرست تفصیلی

فصل اول: اهمیّت و جایگاه مسجد

1.منزلت مسجد در صدر اسلام

پدید آوردن هویتی به نام مسجد، در شمار زیباترین و پرمغزترین ابتکارهای اسلام در آغاز تشکیل جامعه اسلامی است

ارتش اسلام هر جا رفته است اول مسجد درست کردند و براى آباد کردن مساجد کوشش مى‏کردند

پیغمبر همه کارهاى بزرگ دنیا رادر مساجد انجام مى‏دادند

مسجد در صدر اسلام ، مرکز همة تصمیم گیریهای مهم و کارهای بزرگ بود

در صدر اسلام مسجد ابزارى بود در دست کسانى که مى‏خواستند در امور کشورى فعالیّت کنند

2.تاثیر متقابل مسجد و انقلاب اسلامی

2.1.وضعیت مساجد در قبل از انقلاب

عمّال استعمار با تظاهر به مسلمانى، کمر به نابودى اسلام بسته‌اند و می‌خواهند مساجد را قبضه کنند

رژیم پهلوی دست به کار شده که مساجد را تحت نظارت سازمان ضد اسلامى اوقاف قرار دهد و یا سنگرهاى اسلام را به انزوا و تسلیم وادارد

غایت آمال رضاخان این بود که مسجدی‌ها دست از کار خود بردارند و متدیّنین میدان را براى جولان آنها خالى کنند

قبل از انقلاب، روحانی جرأت نداشت در گوشة مسجد علیه امریکا یک کلمه حرف بزند

2.2.نقش مساجد در پیروزی انقلاب

مساجد نهضت را درست کرده است

انقلاب از خانة مذهب یعنی مسجد شروع شد

مساجد از جمله عواملی است که در پیروزی انقلاب نقش تعیین کننده داشت

اقبال مردم به مساجد و تبدیل آن به مرکزی برای آگاهی، نهضت و افشای اسرار زمامداران طاغوت، یکی از علل پیروزی انقلاب است

بسیج عمومى در نهضت که منجر به پیروزی شد، از سنگرهاى الهىِ مساجد انجام می‌شد

ما براى خدا انقلاب کردیم؛ انقلاب کردیم تا مسجد درست کنیم

2.3.جایگاه مسجد در تداوم انقلاب

مساجد از جمله عواملی است که در تداوم انقلاب نقش تعیین کننده داشته است

هیچیک از ما نباید خود را از برکات عظیمی که مسجد طراز اسلامی به کشور و نظام و مردم هدیه می‌کند، محروم سازیم

در همۀ مراحل تاریخ پُرافتخار انقلاب اسلامی، مساجد همیشه پایگاه دین‏دارى و حرکت مردم در جهت دین بوده است

مساجد را آباد کنید؛ زیرا به حرکت انقلابى و بزرگ شما برکت خواهد داد

اگر مسجد قوى باشد، ترس از فانتوم‌ها نداشته باشید؛آن روز باید ترس داشته باشید که به مساجد پشت کنید

اگر مسجد، کیفیت شایسته‌ بیابد، هزینه‌های مادی و معنوی بسیاری از دوش مردم و مسئولان برداشته خواهد شد

امروز جوان‌هاى فراوانى در مساجد کشور تلاش دینى مى‏کنند و از معنویّت آن الهام مى‏گیرند

به‌خاطر لطف خداوند به این ملّت، در ماه رمضان دست‌هاى جوانان ما در مساجد به سوى آسمان بلند مى‏شود

2.4.نقش انقلاب در ارتقاء جایگاه مسجد

هر چه قدرت اسلام و احکام الهى بیشتر باشد، مساجد آن آبادتر است

امروز دل‌های ما برای مسجد می تپد و مساجد ما با حضور نسل جوان پاک نهاد و روحانیون، مظهر آمیختگی دنیا و آخرتند

از اوّل انقلاب تا امروز، مساجد بهتر و مسجدسازى بیشتر شده است

به برکت انقلاب در این سال‌هاى اخیر،حضور در مساجد زیاد شده و کیفیت پیدا کرده است

به یاد نداریم که در سال های قبل از انقلاب مردم در مساجد کشور اعتکاف کنند؛ اما امروز مساجد سرتاسر کشور مملو از معتکفین است

چند سالی است که در ایّام اعتکاف در خیلى از شهرها مساجد عمده پُر از معتکف مى‏شود

جوانان ما در شب‌هاى قدر از همۀ انواع سلایق گوناگون مردم به مساجد می‌روند

در ساعت تحویل عید، بیشتر مردم در مراکز دینی و در مساجد مشغول توجه و دعا و ذکرند

3.جایگاه مسجد در بیداری اسلامی

مسجد، در نقاط مختلف عالم ، منشأ آثار بزرگ و نهضت‌ها و حرکتهای اسلامی بزرگی شده است

امروز به برکت انقلاب اسلامی، مساجد کشورهای اسلامی ، جایگاه جوانان و کانون جنبشهاست

نهضت فلسطین و بسی نهضت‌های دیگر، امروزه از مساجد نیرو و توان می گیرد

قیام مردم کشورهای مسلمان شمال آفریقا مثل الجزایر، از مساجد شروع شد

انقلاب الجزایر، انقلاب مساجد و علمای دین بود

انقلاب در کشورهای مسلمان شمال آفریقا آن روزی رو به شکست رفت که رابطه خود را با مساجد قطع کردند

با محوریت مساجد و همکاری و همفکری روحانیون و نخبگان، فضا و محیط امن و آرام در کشورهای بحرانی ایجاد خواهد شد

بر ائمۀ جماعت مساجد در همة ممالک اسلامى فرض است که مردم را بیدار کنند

حجّاج با حضور در نمازهاى جماعت مسجد الحرام، مسجد النّبى و مساجد دیگر وحدت را نشان دهند

مسلمان‌ها روز قدس در محافل و مساجد فریاد بزنند

مسلمان‌ها مساجد را پر کنند و در آنجا مسائل روز را بگویند و فریاد کنند

امروز حفظ مساجد از سوی مسلمانان، جزء امورى است که حفظ اسلام به آن وابسته است

4. ترس و کینه دشمنان از مسجد طراز اسلامی

دشمنان اسلام در نقاط مختلف جهان، به مساجد با بغض و کینه ای عمیق می نگرند

دشمنان اسلام یک عدّه را علیه مساجد تحریک می کنند تا زندگی را بر مسلمانان تلخ نمایند

زمانی که کمونیست‌ها برآذربایجان شوروى مسلّط شدند، مساجد را به انبار تبدیل کردند

مخالفان و ایادی دشمنان از مسجد می‌ترسند

دشمن از مساجد پر از معتکفان می‌لرزد؛ زیرا یکی از ابعاد عظمت انقلاب اسلامی است

فصل دوم: چیستی مسجد طراز اسلامی

1. ماهیت

مسجد، فرد و جامعه را به طراز اسلامی نزدیک می کند

مسجد، مظهر آمیختگی دنیا و آخرت و پیوستگی فرد و جامعه است

مسجد، ارتباط زمین و آسمان و جایی است که انسان خود را به منبع لایزال فیض و قدرت الهی وصل می کند

مسجد، مظهری از درهم‌ آمیختگی ذِکر و نماز و نیایش با سامان زندگی اجتماعی است

خلوت انس با خدا و جلوت حشر با مردم و جایگاه عبادت و پایگاه سیاست، دوگانه‌های بهم پیوسته مسجد اسلامی‌ است

روح مسجد، کالبد زندگی را پرنشاط و پرانگیزه می‌سازد

مساجد مراکزی هستند که به مردم معنویت می‌بخشند

مساجد پایگاه‌های معنویت، تزکیه و هدایت است

مساجد اصلی‌ترین پایگاه دین، معنویت و اخلاق است

مسجد مهبط رحمت و هدایت الهی است

مساجد ، مراکز بسط حقیقت و فقه اسلام است

مسجد مرکز ستاد اسلام است

مساجد، پایگاه‌هاى انقلاب و اسلام هستند

مسجد، کانون ذکر و عبادت و اندیشه و معرفت است

مساجد پایگاه معرفت و روشن‌بینی و روشنگری و استقامت ملی است

مساجد پایگاه حرّیت ،جایگاه رابطه با خدا و مرکز آگاهی از شیطنت‌های شیاطین زر و زور است

مساجد سنگرهاى اسلام در مقابل شیاطین است

مساجد، دژهاى محکم اسلام است

مساجد سنگرهاى اسلام و محراب و محل حرب است

2. شاخص‌ها

2.1.آباد و پر رونق

آباد کردن مسجد ملاک است چون تأثیر بسزایی دارد

مساجد باید آباد باشد و همه نشانه‌های توجه به اقامه نماز در شهر اسلامی دیده شود

بناى مسجد و حضور روحانى شایسته در آن امر مهمی است

مساجد روزبه روز گرم‌تر و پررونق تر شود

مساجد در وقت نماز، سرشار از انسان‌های ذاکر و ساجد و راکع باشد

اگر اینجا قبة الإسلام است، وقت اذان حتّى در سحرها باید در پشت بام مساجد یا مساجد بزرگ از طریق بلندگو اذان گفته شود

نماز صبح در مساجد اقامه شود

2.2.مرکز و کانون شهر و روستا

هر جا سامان زندگی است، باید مسجد مرکز و کانون اصلی باشد

در شهرها و شهرک‌های در حال ساخت، مسجد جامع به عنوان نخستین بنا و مرکز حقیقی شهر ساخته شود

در بنای شهر و روستا باید مسجد را همچون قطب و محور بنا نهاد

2.3.دارای آرایه‌های ظاهری و معنوی

عمران مساجد و پرداختن به آرایه‏هاى معنوى و ظاهرى آن، وظیفة همگان است

مسجد باید پاکیزه، زیبا و آرام‌بخش باشد

تنظیف و تطهیر و پاک‏سازى و غبارروبى و عطرافشان مساجد، جزو کارهاى خوب است

مسجد را همچون دلهای جوان، پاکیزه و پیراسته، و لبریز از شور و انگیزه و نشاط کنید

مساجد پاکیزه و مرتب و رغبت‏انگیز باشد

ساختمان مساجد باید به اقتضاى نیاز و تناسبِ با محیط و استفادة عملى و کاربرد، شکل‌هاى مهندسى مناسب پیدا کند

مسجد باید کانونی باشد که مشکات نماز در آن بدرخشد و نور معرفت و محبّت و انس و صفا از آن ساطع شود

به برکت نماز، فضای مسجد نورانی و عطرآگین میگردد و ‌آموزش دین و اخلاق و سیاست بیش از هر جای دیگر بر دل می‌نشیند

2.4.مایه برکت و به دور از زحمت

مسجد در هر محل، مأمن و مایه‏ خیر و برکت باشد و وسیله‏ زحمت و آزار مجاوران نگردد

در سحرها، برای اذان صبح، از بلندگو استفاده نشود؛البته با حنجره اشکالی ندارد

در هنگام سحر، همه مساجد با بلندگو اذان نگویند

تنها بانگ اذان، با صوت خوش و دلنواز طنین افکن شود

2.5. دارای روابط مستحکم با مردم

مسجد رابطه‏ خود را با کسانى که به موفقیّت‌هاى علمى، اجتماعى، هنرى و ورزشى دست مى‏یابند و با غمدیدگان برقرار و مستحکم کند

دانش آموزان برجسته و ممتاز در هر محل، در مسجد و در برابر چشم مردم تشویق شوند

مسجد رابطه‏ خود را با جوانانى که ازدواج می‌کنند و حتى نوزادانى که متولد می شوند، برقرار و مستحکم کند

مساجد در ماه رمضان، افطارى بدهند تا ارتباطات معنوی با مردم زنده شود

افطارى دادن‌هاى ساده و بى‌پیرایه در مساجد، سنتی بسیار خوب برای نزدیکی با فقرا و مستمندان است

2.6.مکانی جذاب برای جوانان

نباید فقط پیرمردها و از کار افتاده‏ها به مساجد بروند؛ مساجد باید از جوانها مجتمع شود

زمزمه‏ محبت متولیان، مدیران و امناى مساجد، دلهاى پاک جوانان را مجذوب و مشتاق کند

برای مسجد، جاذبه درست کنید تا بچه ها، جوانان و زن و مرد ، مجذوب مسجد شوند

3. آثار و برکات

3.1.کارکرد عبادی

برای کیفیت یافتن نماز،آن را در مسجد و به جماعت برگزار کنید

نمازِ در مسجد و با جماعت مؤمنان، بارِشِ رحمت الهی را انبوه‌تر و دل‌نشین‌تر می‌سازد

مسجد فقط برای نماز نیست؛ در مسجد انواع عبادات از جمله تفکر وجود دارد

در مساجد، تلاوت و انس با قرآن و انس با ادعیه‏ وارده‏ از اهل بیت را مغتنم بشمرید

3.2.کارکرد سیاسی اجتماعی

اینکه اهل یک بلد در مساجد مجتمع شوند و مشکلات خود را حل کنند، یک امر اجتماعى- سیاسى است

در مسجد پیغمبر، مسائل‏سیاسى اجتماعی‏ بیشتر از مسائل عبادىِ نماز و روزه بود

مسجد مرکز اجتماع سیاسى و تبلیغ احکام سیاسى اسلام است

مسجد در صدر اسلام مرکز سیاست بود و از آنجا مسائل سیاسى طرح‏ریزى مى‏شد

امیدواریم این محتوا دوباره برگردد که مسجد ابزار طرح کارهای مهم و اجرای مسائل سیاسی بود

در مسجد ، مردم مجتمع می‌شوند و همه امورى که اسلام را به پیش مى‏برد مطرح می‌شود

تدبیر شود تا مساجد مرکز سیاست باشد

مساجد، توجه مردم و هماهنگى بین آنها را ایجاد مى‏کند

این از برکات مساجد است که هرگاه حرکت و بسیج سیاسی مردم مطرح مى‏شود، مساجد کانونند

امیدواریم حالا هم مساجد ما برگردد به آن وقتى که مسجد، محلّ حل و عقد امور بود

مسجد پایگاهی برای رتق و فتق امور مسلمین است

مساجد بهترین سنگرها و مناسبترین میدان تشکل و بیان مصالح مسلمین مى‏باشند

3.3.کارکرد تبلیغی

پایگاه عظیم تبلیغ مسجد را مغتنم بشمارید

مساجد را محلی براى تبلیغ اسلام و حرکت اسلامیه قرار دهید

تبلیغ سنّتی ما در مسجد بدیل ندارد

3.4.کارکرد آموزشی تربیتی

مساجد باید مرکز تربیت های صحیح اسلامی باشد

مسجد، مدرسه و دانشگاه است؛ مرکز تفکر و تأمل و تصفیه روح است

مساجد، مَدرَسِ تفسیر و حدیث و منبرِ معارف اجتماعى و سیاسى و کانون موعظه و پرورش اخلاق باشد

در ماه مبارک، تربیت و تعلیم به تمام معنا و در همه بُعدهایش در مساجد باشد

تشکیل کلاس سواد آموزی در مساجد و بدون چشمداشت، علم و سواد را به مردم یاد دادن، یک جهاد است

در مساجد و منابر، باید مردم را انذار کنیم؛ باید آگاهی بخشی به مردم داد و روح معنویت را در میام آنها بیدار کرد

در سخنرانی‌های مساجد بارها معارف نماز همچون مسائل آن بازگو شود
3.5.کارکرد مبارزاتی و نظامی

مسجدها در صدر اسلام محلى بود که در آن روحیه مبارزه ایجاد می شد و ارتش براى جنگ با کفار و قلدرها راه مى‏افتاد

مسجد در صدر اسلام همیشه مرکز جنبش و حرکتهاى اسلامى بوده است

هرگاه حرکت و بسیج نظامی مردم مطرح مى‏شود، مساجد کانونند

فصل سوم: چگونگی مسجد طراز اسلامی

1.آسیب‌شناسی

1.1. آفات

قدر مساجد را بدانیم و مورد بی‌اعتنایی قرار ندهیم

اداره مساجد با افت کیفی و کمّی نسبت به قبل از انقلاب مقتضای حق و مصلحت نیست

کمبود مسجد در شهر و روستا، نپرداختن به پاکیزگی مساجد و نپرداختن امام جماعت به رابطه با مأمومین، نقاط ضعف است

هیچیک از ما نباید از خطری که از کمبود مسجد یا ضعف و نارسائی مساجد، جامعه را تهدید می کند، غافل بمانیم

چرا وقت ظهر بازار را رها نمى‏کنید و به مسجد نمی‌روید

چرا بنده باید بشنوم براى نماز صبح در اول اذان، چندان مسجدى باز نیست و نماز جماعتى برقرار نمى‏شود؟!

پیامبر اسلام نیازى به مساجد اشرافى و مناره‏هاى تزئیناتى ندارد

شدیداً از زرق و برق ساختمان‌هاى مساجد اسلام امریکایى جلوگیرى شود

پول گرفتن مسجد از مردم عیب ندارد، منتها مراقبت شود که به یک دستگاه پول‌‌سازی تبدیل نشود

پخش صداهاى آزاردهنده بویژه در شب، کارى ناروا است

حفظ قداست مساجد و تقویت هماهنگ جنبه‌های معنوی،انقلابی، تعلیمی و تبلیغی آن، نیازمند دور ماندن از منازعات و مناقشات داخلی است

خطاست کسی خیال کند در مسجد فقط چند رکعت نماز می‌خوانند و بیرون می‌آیند

این طور نباشد که اگر امام جماعتى بخواهد در مورد اجتماع مسلمین صحبت کند مورد طعن واقع شود

اگر مسجدی مسجد ضِرار شد و نتوانستیم آن را اصلاح کنیم، خرابش می‌کنیم

این خسارت است که برخی در مساجد فلسفه تدریس مى‏کنند؛ مرکز فلسفه باید حوزه‏ علمیه باشد

تعرّض شیعیان به مساجد اهل سنّت کمک به مقاصد دشمنان اسلام و ملّت‌های مسلمان است

در مشروطیت، همان گرایش ضد کلیسائى در غرب به عنوان ضد مسجد و ضد روحانیّت و دین بروز پیدا کرد

1.2. موانع

این یک توطئه است که مى‏خواهند مسجدها را کم کم‏ خالى کنند

دشمنان تلاش می‌کنند مسجدها را خالی کنند و بعد از خالى کردن این سنگرها، حمله کنند

دشمنان می‌خواهند روحانی مسجد را کنار بزنند تا مساجد خالی شود

آنهایی که مى‏خواهند نقشه بکشند و شما را دور کنند از مساجد، دشمن‌هاى شما هستند

مى‏خواهند مساجد، این سنگرهای اسلامى و محل تهییجِ قیام بر ضد ظلم را از دست شما بگیرند

در صدر اسلام دشمنان از طریق مسجد سازی قصد ضربه به حکومت اسلامی را داشتند

دشمنان به منظور ضربه زدن به وحدت اسلامی، برای ساختن مسجد ضرار پول خرج می‌کنند

2.تکلیف شناسی

2.1. مردم و جوانان

ملّت، مساجد را حفظ نمایند

مردم، مساجد را با حضور در نمازهای جماعت رونق بخشند

قدر مساجد را بدانید و آنها را هر چه بیشتر گرم و مجهّز نگه دارید

ملّت شریف اجتماعات خود را در مساجد هر چه بیشتر و باشکوه‌تر برپا کنند

حضور در مساجد و نماز جماعت را به جوانان توصیه می‌کنم

جوانان حضور در مساجد و نماز اول وقت را مغتنم بشمارند

جوان‌هایی که شبهاى قدر در مساجد گرد هم آمدند و دلهایشان را با محبت الهى نورانى کردند، این رابطه را حفظ کنند

ائمۀ جماعت در مساجد را محترم و مهم بشمارید

خدمت به مسجد، کاری مردمی و همگانی شمرده شود

انسان چقدر لذّت مى‏برد که مى‏بیند به ابتکار مردم، افطارهاى بى‏نام و نشان در مساجد داده می‌شود

2.2.مسئولین و نهادهای نظام

از چیزهائى که حتماً باید مورد توجه قرار گیرد و مسئولین به آن توجّه کنند، پرداختن به مساجد است

باید به مساجد خیلی اهتمام شود

مراکز رسیدگى به امور مساجد در همه جا باید امامان جماعت را یارى دهند

سهم مسجدسازى و مسجدپردازى، در ردیف اوّل اعتبارات فعالیّتهاى فوق برنامه مدیران آموزش و پرورش و علوم قرارگیرد

دسترسى آسان به مسجد، نیاز ضرورى مؤمنان و جوانان و نوجوانان ما است

در همة بناهای عمومی و جاهائی که مردم در آن گرد می آیند مسجد بنا شود

در جاده‌های بیابانی مسجد به قدر کافی ساخته شود

در شهرهای سر راه، در بیست و چهار ساعت، مسجد باز و آماده وجود داشته باشد

مساجد را در دهه فجر فعال کنید

2.3.متولیّان و امام مسجد

این سوالی است که باید از خودمان بکنیم که برای تحول بخشیدن و پیشرفت دادن به مساجد و مجالس تبلیغ چه می‌خواهیم بکنیم؟

باید از سوی علما و مسئولان روحانی، نظمی برای مساجد به وجود آید؛ تا خوب اداره شوند

روحانیون و ائمۀ جماعات براى مساجد برنامه‏ریزى کنند

مسئولین مساجد مراقب باشند برنامه‏هاى جنبى جورى نباشد که با خلوت معتکفین منافات پیدا کند

علما و ائمۀ جماعات با آن سنگرهایى که دارند، مردم را در سنگر حفظ کنند

ائمۀ جماعات، مساجد را محکم نگه دارند و فعّال تر کنند

در هر محل، میان مسجد و مراکز آموزشى همکارى و پیوند تعریف شده و شایسته‏اى برقرار گردد

روحانى مسجد با همکارى بسیج ، کانونهاى فرهنگى - هنرى مساجد را مؤثر کنند

2.4.نیروی مقاومت بسیج

مساجد را رها نکنید و مساجد را مسجد نگه دارید

نماز را به جماعت در مسجد بخوانید و در مراسم دینی مسجد و تبلیغات آن شرکت کنید

با امام جماعت و عبادت کنندگان مسجد ، صمیمی باشید و این صمیمیت را بیشتر کنید

شما و امام جماعت مشترکاً مسجد را حفظ کنید

حضور روحیه‏هاى بسیجى باید محیط مسجد را زنده، پرنشاط، آینده‏پو و لبریز از امید سازد

2.5.حوزه‌های علمیه و روحانیون

حوزه‌های علمیه، روحانیان را برای مدیریت خردمندانه و مسئولانه و عاشقانه در مسجد آماده نمایند

حوزه‏هاى علمیه در همه جا باید امامان جماعت را یارى دهند

علمای دینی و فضلا، امامت مسجد را وظیفه ای بزرگ بشمرند

شایسته است علمای دینی و فضلا به عمران معنوی مساجدی که در آنها نماز جماعت اقامه نمی شود، بپردازند

فضلایى که در بخشهاى گوناگونِ دولتى مشغولند، امامت در مسجد را وظیفه‏اى بزرگ بشمرند

فضلایی که برای فراگیری علم به قم رفته اند به شهرهای خود بروند و مساجد را آباد کنند

2.6.دانشگاه و دانشگاهیان

در دانشگاه پرچم اسلام را بالا ببرید و مسجد بسازید

من تکلیفم را باید ادا کنم و به شما دانشگاهی‌ها بگویم بروید مساجد را پر کنید

منافات ندارد که دانشگاهى باشید و مسجد هم بروید

مسجدِ دانشگاه‌ها و مدارس، جایگاه امن و صفا باشد

فصل چهارم: امام جماعت طراز اسلامی

1.منزلت و جایگاه

به سنّت پیش‌نمازی، خیلی معتقدم ؛ کار خوب، مؤثر، پرفعالیت و پرتلاشی است

روحانى پرهیزگار، خردمند، کارشناس و دلسوز در مسجد ، روح و مایه‏ حیات مسجد است

چشم و گوش و همه هوش مردم به امام جماعت توجه دارد

امروز اسلام به شما ائمۀ جماعات که شاخص و اولى‏ هستید، سپرده شده است

امروز اسلام در دست ائمۀ جماعت و دیگر روحانیون امانت است

ائمۀ جمعه و جماعت پدر ملّت هستند

آنچه مردم را مجتمع مى‏کند همین ائمۀ جماعت و جمعه‏هاست

مدیریت محتوایی و معنوی مسجد بر دوش روحانی مسجد است

2. آسیب‌ها و چالش‌ها

2.1.آفات

از ائمۀ جماعات قابل پذیرش نیست که بگویند، انقلاب اسلامى به اینجا رسیده و دیگر ما بیطرف باشیم وکنار برویم

اگر ائمۀ جماعت وظایفى که محول به آنهاست را فراموش کنند، و راه دیگرى بروند، این خلاف نظم است

اگر ائمۀ جماعات در عمل شخصی خود کوتاهی کنند، ایمان مردم به روحانیت و اسلام سست خواهد شد

متاسفانه حضور روحانی در مسجد و انجام وظیفه پیش‌نمازی مسجد ضعیف شده است

اگر ائمۀ جماعت، قدم و کلامى بر خلاف مصالح اسلام بردارد، معاقب است

ائمۀ جماعات توجه کنند که در رفتار، در کردار و در گفتارشان چیزهایى که مضر به حال جمهورى اسلامى است‏ نزنند

ائمۀ جماعات توجه داشته باشند که اگر دخالتهاى بیخود و بیجا انجام دهید، جمهورى اسلامى لکه‏دار مى‏شود

ائمۀ جمعه و جماعات کوشش فرمایند از هر سخنى که موجب نگرانى و تفرقه شود خوددارى نمایند

اگر مطلبى که بر خلاف ذائقه شما یا مسائل اسلامى است، از سوی مسئول دولتی صادر شود، او را تضعیف نکنید؛ بلکه نصیحت کنید

نباید بین روحانى و بسیج مسجد، اختلاف به وجود آید

ائمۀ جماعات بر سر یک چیزهایى که مربوط به نفسانیت است نزاع نکنند

منش روحانی مسجد نباید فرماندهی باشد و با امر و نهی و پسرو و پیشرو رفتار کند

با روحانیونی که در یک اداره‌ای مشغول کار می شوند، در حالی که پیش‌نماز مسجد هم هستند، مخالفم

2.2.توطئه‌ها

سلطه گران در بلاد اسلامی با جدا کردن مردم از امام جماعت آن شهر می‌خواهند ملّت‌ها را تحت سلطه در بیاورند

3.شاخص‌ها و ویژگی‌ها

3.1.الگو و سرمشق

ائمۀ جماعت در کیفیت و کمیّت نمازهاى فریضه و نافله سرمشق دیگران باشند

اگر امام جماعت ،آقاى وارسته‏اى باشد و توجه به دنیا نداشته باشد، مردم از او تبعیت مى‏کنند

ائمۀ جماعت خیلی توجه داشته باشند که ترک اولی نکنند

3.2.مربی دلسوز

یک واجب عینى بر همه ائمۀ جماعت است و آن اینکه باید هم خودمان را و هم شعاعى که داریم تربیت کنیم

از ائمۀ جماعات تقاضا دارم با دیده رحمت به جمهورى اسلامى و متصدیان امور نظاره کنند و با موعظه حسنه، خطاکاران را تربیت کنند

3.3.پرتلاش و پرکار

پیش‌نمازی یعنی روحانی، مسجد را واقعا محل کار خود بداند

پیش‌نماز باید مسجد را خانه، جایگاه و اداره خود بداند و وقتی وارد مسجد شد، «کالسمک فی الماء» باشد

ائمۀ جماعت در تحصیل شرایط نمازِ مقبول مجاهدت بلیغ کنند

3.4.مردمی و جوان‌گرا
پیش‌نماز باید مردمی باشد؛ یعنی با مردم گرم بگیرد و خوش اخلاقی کند،جواب مسأله‌شان را بدهد و مشکل مردم را تسکین دهد

پیش‌نماز باید خود را بر مردم عرضه کند و در معرض مراجعات مردم قرار دهد

رفتار ائمۀ جماعت با مردم باید رفتار پدرانه و برادرانه باشد

پیش‌نماز باید ابرویش گشاده و با مردم و جوانان مرتبط باشد

با روى خوش و مدارا، پذیراى جوان‌ها باشید؛ حتی اگر ظاهر زننده‌اى داشته باشند

امامان جماعت در صورت کهولت سن، برای ارتباط با جوانان، در کنار خود فضلاى جوان و پرنشاط را به کار گیرند